Πριν αρκετά χρόνια, η ερώτηση «υπάρχουν παιδιά που ασχολούνται με την άθληση συστηματικά;» θα προκαλούσε ακατάσχετα γέλια. Γιατί τα παιδιά συνήθιζαν τότε να εξαντλούν την ενεργητικότητά τους στις αλάνες και στα χωμάτινα γήπεδα, με ελάχιστες ίσως εξαιρέσεις. Αργότερα οι γονείς έμαθαν για τα οφέλη της συστηματικής άθλησης και φρόντισαν να τα εντάξουν σε αθλητικά σωματεία. Ήταν η εποχή που η μικρή οθόνη εισέβαλε στα σπίτια μας. Οι μαγικές εικόνες από τους Ολυμπιακούς Aγώνες, τα Παγκόσμια κύπελλα ποδοσφαίρου και τις πολλές άλλες διοργανώσεις έπλαθαν όνειρα, κανόνιζαν καταστάσεις, προσδιόριζαν καινούργιες επιλογές.
Μετά την επιτυχία της Βούλας Πατουλίδου στην Βαρκελώνη, πολλοί γονείς έστειλαν τα παιδιά τους στο στίβο. Κάτι ανάλογο συμβαίνει σήμερα με αφορμή τις εμφανίσεις της Μαρίας Σάκκαρη και του Στέφανου Τσιτσιπά. Ποιος δεν θα ήθελε να ζήσει στιγμές, όμοιες με αυτές που χαρίζουν ο Λευτέρης Πετρούνιας στους κρίκους και η Κατερίνα Στεφανίδη στο επί κοντώ;
Eίναι πια γνωστές οι ευεργετικές συνέπειες της συστηματικής άθλησης στον παιδικό οργανισμό. Η καρδιά ανακαλύπτει το φυσιολογικό της ρυθμό, οι πνεύμονες αποδίδουν καλύτερα αντλώντας περισσότερο οξυγόνο, τιθασεύεται αποφασιστικά η τάση για παχυσαρκία, το έντερο λειτουργεί κανονικά. Βελτιώνεται, εξάλλου, η αερόβια ικανότητα, πληθαίνουν οι αμυντικοί μηχανισμοί απέναντι στα μικρόβια, οικοδομείται σταδιακά ένας ανθεκτικός, στις ολοένα και μεγαλύτερες φορτίσεις, σκελετός. Σήμερα, τα παιδιά δραστηριοποιούνται ομαδικά και αισθάνονται κάτι μοναδικό: ότι ανήκουν σε μια οικογένεια, στην αθλητική κοινότητα!
Όλες οι απαντήσεις για τη σχέση των παιδιών με την άθληση
1. Ποιες είναι οι κυριότερες αθλητικές κακώσεις στα παιδιά;
Η συχνότητα και η βαρύτητα των κακώσεων αυξάνουν με την ηλικία και την ανάπτυξη της ήβης. Σχετίζονται με την ταχύτητα, τη δύναμη και την ένταση του ανταγωνισμού. Οι περισσότερες μυοσκελετικές κακώσεις στα αθλούμενα παιδιά αφορούν διαστρέμματα, διατάσεις συνδέσμων και μυϊκές θλάσεις από άμεση πλήξη. Το ιστορικό δεν είναι πάντοτε σαφές. Η κλινική εικόνα δεν είναι συχνά ξεκάθαρη. Σπάνια το οίδημα, η παραμόρφωση, η αδυναμία συνέχισης της άθλησης, η χωλότητα, η εμπλοκή μιας άρθρωσης, ή το αίσθημα υποχώρησης (giving way), συνυπάρχουν για να μπορέσουν με ασφάλεια να οδηγήσουν στη σωστή διάγνωση.
2. Υπάρχουν κακώσεις από καταπόνηση;
Μια μεγάλη κατηγορία αθλητικών κακώσεων οφείλονται σε επαναλαμβανόμενους μικροτραυματισμούς, οι οποίοι αθροιστικά υπερβαίνουν τις επανορθωτικές ικανότητες του οργανισμού. Παρόμοιες «κακώσεις από υπέρχρηση» εμφανίζονται σε μύες, τένοντες, ορογόνους θυλάκους και χόνδρους. Λαμβάνουν χώρα σε όλα τα αθλήματα, αλλά είναι συχνότερες σε εκείνα που απαιτούν επαναλαμβανόμενες κινήσεις, όπως το τρέξιμο, η κολύμβηση, η αντισφαίριση και η ενόργανη γυμναστική.
3. Ποιες αιτίες προκαλούν κακώσεις από καταπόνηση;
Είναι σοφότερο να μιλάμε για προδιαθεσικούς παράγοντες, όχι για αιτίες. Οι παράγοντες αυτοί διακρίνονται σε εξωγενείς και ενδογενείς. Στους εξωγενείς συγκαταλέγονται τα προπονητικά σφάλματα, ο ελλιπής εξοπλισμός, η ακατάλληλη επιφάνεια προπόνησης. Όταν το παιδί εντατικοποιεί το προπονητικό πρόγραμμα, ενόψει ενός αγώνα, πληθαίνει τις πιθανότητες να τραυματιστεί.
Το ίδιο συμβαίνει όταν αθλείται με ακατάλληλα υποδήματα σε εχθρικό τερέν (τσιμέντο, ασφαλτωμένο οδόστρωμα). Στους ενδογενείς παράγοντες υπάγονται διάφορες ανατομικές ιδιαιτερότητες (πλατυποδία, κοιλοποδία, ανισοσκελία) και ποικίλες παθολογικές καταστάσεις (ελλιπής φυσική κατάσταση, διατροφικά ελλείμματα, αμηνόρροια, παχυσαρκία).
4. Πού στοχεύει η θεραπεία;
Οι στόχοι της θεραπείας είναι ακριβείς. Στη θεραπευτική αγωγή κυριαρχεί η ανακούφιση του πόνου. Καθένας δικαιούται την επιδίωξη σωματικής ευεξίας, χωρίς την τυραννική επίδραση του πόνου στην καθημερινότητά του. Δεύτεροι στόχοι, αλλά καθόλου ευκαταφρόνητοι, είναι ο έλεγχος του μυϊκού σπασμού, η αποκατάσταση της ευλυγισίας, της δύναμης και της αντοχής. Στόχοι, δηλαδή, που αποβλέπουν στο αξιόμαχο του αθλητή και κατακτώνται με τη σύμπραξη ενός φυσικοθεραπευτή.
5. Ποιες είναι οι συνήθεις κακώσεις στα άνω άκρα;
Η τενοντοπάθεια των στροφέων μυών του ώμου είναι συχνή σε νεαρούς αθλητές της κολύμβησης. Το πρόσθιο εξάρθρημα του ώμου είναι σύνηθες στους ποδοσφαιριστές όταν πέφτουν στο τεντωμένο χέρι με τον αγκώνα σε έκταση, ή όταν συγκρούονται με τον αντίπαλο, ενόσω ο ώμος βρίσκεται σε απαγωγή και έξω στροφή. Συχνή κάκωση είναι επίσης το οπίσθιο εξάρθρημα του αγκώνα.
Σε αυτές τις περιπτώσεις αρκεί να αναρτήσουμε το άκρο από τον αυχένα και να στείλουμε τον αθλητή στον ιατρό ή στο νοσοκομείο για ακτινολογικό έλεγχο και ανάταξη του εξαρθρήματος. Άλλοτε, παρατηρούνται κακώσεις υπέρχρησης στον αγκώνα, ιδιαίτερα σε αθλήματα ρίψεων, ή σε σπορ που απαιτούν επαναλαμβανόμενες κινήσεις του καρπού ή κατακόρυφο ανασήκωμα του σώματος στα χέρια (ενόργανη γυμναστική).
6. Ποιες είναι οι συνήθεις κακώσεις στα κάτω άκρα;
Η παροδική υμενίτιδα του ισχίου είναι η συχνότερη αιτία χωλότητας στα παιδιά που αθλούνται. Πρόκειται για αυτοπεριοριζόμενη κατάσταση. Οφείλεται σε φλεγμονώδη αντίδραση του αρθρικού υμένα, λόγω των μηχανικών φορτίων που δέχεται. Συνήθως αποκαθίσταται αυτόματα σε 48-72 ώρες με περιορισμό των δραστηριοτήτων. Για τη διάγνωση, ωστόσο, χρειάζεται προηγουμένως να αποκλειστούν άλλες σοβαρότερες παθήσεις του ισχίου, όπως είναι η οστεοχονδρίτιδα της μηριαίας κεφαλής.
7. Το ισχίο είναι πράγματι μια ευαίσθητη άρθρωση;
Στην περιοχή του ισχίου, σε αθλούμενους εφήβους, εμφανίζονται συχνά τα διαβόητα αποσπαστικά κατάγματα. Τι ακριβώς συμβαίνει; Στις ηλικίες αυτές, οι τένοντες και οι σύνδεσμοι έχουν μεγαλύτερη δύναμη από όση διαθέτουν τα οστά, πάνω στα οποία προσφύονται. Σε αθλήματα με ξαφνικές και εκρηκτικές κινήσεις, οι ασκούμενες δυνάμεις από την έλξη των ισχυρών αυτών τενόντων ή συνδέσμων είναι ικανές να ξεκολλήσουν το ίδιο το οστό.
Αποσπαστικά κατάγματα έχουμε στους τροχαντήρες, στις λαγόνιες άκανθες της λεκάνης και στα ισχιακά κυρτώματα. Το ισχίο είναι πράγματι μια ευαίσθητη άρθρωση, αν υπολογίσουμε τις επιφυσιολισθήσεις, την οστεοχονδρίτιδα, την άσηπτη νέκρωση της μηριαίας κεφαλής.
8. Έχει το γόνατο τις δικές του ευαισθησίες;
Το γόνατο είναι η περιοχή του μυοσκελετικού συστήματος με τα περισσότερα προβλήματα στην παιδική ηλικία και την εφηβεία. Ως οξείες αθλητικές κακώσεις λογίζονται το τραυματικό εξάρθρημα της επιγονατίδας, η ρήξη του προσθίου χιαστού συνδέσμου και οι ρήξεις των μηνίσκων. Yπάρχουν, όμως, και συχνότερες -ευτυχώς ελαφρύτερες- επώδυνες καταστάσεις στα εφηβικά γόνατα, όπως η οστεοχονδρίτιδα του κνημιαίου κυρτώματος (νόσος Osgood-Schlatter) ή του κάτω πόλου της επιγονατίδας (νόσος Johansson-Larsen) που απαιτούν την προσοχή μας.
9. Ποιες συμβουλές δίνουμε στους γονείς;
Η άσκηση δεν πρέπει να υπακούει σε άκαμπτους και αυτοκαταστροφικούς κανόνες, αλλά οφείλει να αποτελεί πηγή χαράς για το παιδί που αθλείται και το μέσον για την επιδίωξη σωματικής και πνευματικής ευεξίας. Οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά έμπρακτα τον τρόπο να διαχειρίζονται την αποτυχία, στηρίζοντάς τα σε νέες βάσεις για καινούργιες προσπάθειες. Χρέος μας είναι να πλαισιώνονται από περιβάλλον φιλικό, που το χαρακτηρίζουν η ωριμότητα και ο ρεαλισμός των επιδιώξεων.
10. Τι συστήνουμε στους προπονητές;
• Να τροποποιούν το προπονητικό πρόγραμμα, όταν λόγοι υγείας το επιβάλλουν.
• Να καταφεύγουν στον ειδικό, για την έγκαιρη και σωστή διάγνωση.
• Να μην εθελοτυφλούν, αναμένοντας την «αυτόματη ίαση» του προβλήματος.
• Να μην προβαίνουν σε επικίνδυνους αυτοσχεδιασμούς.
• Να επιδεικνύουν εγρήγορση και αυτοπειθαρχία.
• Να μην αντιμετωπίζουν τα παιδιά ως μικροσκοπικούς ενήλικες.
Δημοσίευση στο Runner Magazine 129, του Νίκου Μαρκέα Ορθοπεδικού
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Lopes AD, et al. What are the main running- related musculoskeletal injuries? A systematic review. Sports Med, 2012; 42:891-905.
2. Markeas NG, et al. “Overuse syndromes” in children. Is the initial diagnosis always safe? Acta Orthop Trauma Hell, 2010; 61:95-102.
3. Markeas NG, Megaloikonomos PD. Controversies and asymmetric threats in the treatment of overuse syndromes in long distance runners. Acta Orthop Trauma Hell, 2015; 66:139-144.
4. Noakes TD. Lore of running (fourth edition) Human Kinetics, Cape Town, South Africa, pp 500- 528 (2003).
5. Μαρκέας ΝΓ. Παθήσεις του μυοσκελετικού συ- στήματος των κάτω άκρων σε βρέφη και παιδιά, εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2018.
