Τα οφέλη της άθλησης είναι πολλά και αδιαμφισβήτητα: αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, βελτίωση της ποιότητας ζωής, μείωση της επίπτωσης καρδιαγγειακών επεισοδίων και πολλών μορφών καρκίνου, πρόληψη του σακχαρώδη διαβήτη, της υπέρτασης, της παχυσαρκίας, αλλά και της οστεοπόρωσης. Επίσης, η συστηματική άσκηση δρα θετικά στον ψυχισμό του αθλούμενου (αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά) και στην πρόληψη της άνοιας. Θεωρείται, βέβαια, αυτονόητο ότι πάντοτε θα πρέπει να έχει προηγηθεί ο απαιτούμενος προαθλητικός καρδιολογικός έλεγχος. Τι γίνεται, όμως, με τους καρδιοπαθείς; Επιτρέπεται να αθλούνται, κι αν ναι, με ποιον τρόπο; Μήπως κινδυνεύουν; Ας ξεκινήσουμε με κάποιες βασικές γνώσεις φυσιολογίας της άθλησης.
CO (Καρδιακή παροχή) = ΗR (Καρδιακή συχνότητα) x SV (Όγκος παλμού)
Όταν τρέχει κάποιος, οι απαιτήσεις σε οξυγόνο και αιμάτωση του οργανισμού είναι ιδιαίτερα αυξημένες κι αυτό συμβαίνει και με την αύξηση της καρδιακής συχνότητας, αλλά και με την αύξηση του όγκου παλμού. Αν, για παράδειγμα, ένας μαραθωνοδρόμος από 40 παλμούς/λεπτό φτάσει στους 160, τετραπλασιάζει την καρδιακή του παροχή. Άρα, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι η καρδιακή συχνότητα κατά την άθληση είναι ένας καλός δείκτης της καρδιακής καταπόνησης. Για να εκτιμήσουμε την ένταση της άθλησης, ιδιαίτερα στους καρδιοπαθείς, είναι απαραίτητο να μετράμε την καρδιακή συχνότητα και μάλιστα σε σύγκριση με τη Μέγιστη Καρδιακή Συχνότητα (Μ.Κ.Σ). Η Μ.Κ.Σ. εκτιμάται με ακρίβεια με το τεστ κόπωσης ή το εργομετρικό τεστ, ενώ πιο απλοϊκά βρίσκεται με διάφορους τύπους, όπως π.χ. 220 μείον την ηλικία.
Μια επίσης χρήσιμη γνώση είναι ο διαχωρισμός των αθλημάτων σε δυναμικά – ισοτονικά (όπως π.χ. το τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων) και σε στατικά – ισομετρικά (όπως π.χ. η άρση βαρών). Υπάρχουν φυσικά και αθλήματα που συνδυάζουν και τους δύο τύπους. Στα δυναμικά συμβαίνει περιφερική αγγειοδιαστολή και υπερφόρτωση όγκου και έχουν ως συνέπεια σε βάθος χρόνου την αύξηση, κυρίως, του όγκου των καρδιακών κοιλοτήτων. Στα ισομετρικά αυξάνονται οι περιφερικές αντιστάσεις και η αρτηριακή πίεση, ενώ μακροχρόνια εμφανίζεται κάποιου βαθμού υπερτροφία (πάχυνση) των τοιχωμάτων, κυρίως της αριστερής κοιλίας της καρδιάς.
Μια χρήσιμη ταξινόμηση για τα αθλήματα, όσον αφορά τις επιβαρύνσεις που επιτρέπονται, ιδιαίτερα στους καρδιοπαθείς αναλόγως της πάθησης και της βαρύτητάς της είναι η ακόλουθη:
|
III. Υψηλή (>50% MVC) | Άρση Βαρών Γυμναστική Πολεμικές τέχνες | Πάλη Snowboard Body building | Πυγμαχία Κωπηλασία Τρίαθλο Ποδηλασία |
|
II. Μέτρια (20-50% MVC) |
Τοξοβολία Ιππασία Μηχανοκίνητος αθλητισμός | Αμερικάνικο ποδόσφαιρο Τρέξιμο (σπριντ) | Μπάσκετ Κολύμβηση Τρέξιμο μέσων αποστάσεων |
|
I. Χαμηλή (<20% MVC) | Μπιλιάρδο Μπόουλινγκ Γκoλφ | Βόλεϊ Ξιφασκία Πινγκ Πονγκ | Τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων Ποδόσφαιρο |
|
A. Χαμηλή (<40% Max O2) |
B. Μέτρια (40-70% MaxO2) |
C. Υψηλή (>70% Max O2) |
MVC – Μέγιστη εκούσια μυϊκή συστολή
Max O2 – Μέγιστη Πρόσληψη οξυγόνο
Ταξινόμηση αθλημάτων με βάση τον τύπο και την ένταση (Task Force 8 JACC 2005)
Άθληση και στεφανιαία νόσος
Η στεφανιαία νόσος, δηλαδή, η στένωση των στεφανιαίων αρτηριών που αιματώνουν την καρδιά, προκαλείται, κυρίως, μέσω των παραγόντων κινδύνου που προκαλούν αθηρωμάτωση, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπερλιπιδαιμία, η υπέρταση, το κάπνισμα και φυσικά τα γονίδια. Μάλιστα, η στεφανιαία νόσος ευθύνεται για το μεγαλύτερο ποσοστό αιφνιδίων καρδιακών θανάτων κατά την άθληση, σε αθλούμενους άνω των 35 ετών.
Τα καλά νέα: Σύμφωνα με μεγάλη μελέτη της Mayo Clinic ακόμα και σε ασθενείς με ιστορικό καρδιακού επεισοδίου (συνήθως λόγω στεφανιαίας νόσου) η συστηματική αερόβια άθληση είναι ωφέλιμη. Όμως, βρέθηκε ότι σε αυτήν την κατηγορία αθλούμενων η υπερβολή μπορεί να βλάπτει. Η άθληση φαίνεται να ωφελεί μέχρι τα 50 χλμ./εβδομάδα τρέξιμο ή 75 χλμ. γρήγορου βαδίσματος, ωστόσο, πάνω από αυτό το όριο χάνεται σταδιακά η ωφέλεια (“Increased Cardiovascular Disease Mortality Associated With Excessive Exercise in Heart Attack Survivors“, Mayo Clinic proceedings 9/2014). Πάνω σε αυτήν τη μελέτη βασίστηκε η θεωρία της καμπύλης J ή του ανεστραμμένου J που υποστηρίζει ότι η ωφέλεια της άθλησης είναι δοσοεξαρτώμενη, μέχρι ενός ορίου και μετά σταδιακά μειώνεται.
Η γενική σύσταση για άθληση σε στεφανιαίους ασθενείς που είναι σταθεροί, είναι 30 ως 60 λεπτά μέτριας έντασης αερόβια άσκηση τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα. Σε ασθενείς που έχουν νοσήσει πρόσφατα, συνιστάται άσκηση υπό ιατρική επίβλεψη σε προγράμματα αποκατάστασης που έχουν αποδείξει ότι ωφελούν.
Σε ασθενείς μετά από επέμβαση αγγειοπλαστικής-Stent συνιστάται επιστροφή στον ανταγωνιστικό αθληστισμό μετά από ένα χρόνο (αφού προηγηθεί ενδελεχής έλεγχος).
Άθληση σε καρδιακή ανεπάρκεια
Παλαιότερα το να αθλείται ένας ασθενής με καρδιακή ανεπάρκεια θεωρείτο αδιανόητο. Στις μέρες μας, ευτυχώς αυτός ο μύθος έχει καταρριφθεί. Τα σύγχρονα προγράμματα αποκατάστασης (Rehabilitation programs) περιλαμβάνουν, όχι μόνο την άσκηση, αλλά, επίσης, διατροφική και ψυχολογική συμβουλευτική, απώλεια βάρους στους υπέρβαρους, ρύθμιση της υπέρτασης, της υπερλιπιδαιμίας, του σακχάρου και, φυσικά, διακοπή του καπνίσματος. Η ανασκόπηση πολλών μελετών έχει αποδείξει την ασφάλεια, αλλά και την ωφέλεια τέτοιων προγραμμάτων. Η μελέτη HF-ACTION (Heart Failure: A Controlled Trial Investigating Outcomes of Exercise Training) μελέτησε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια με πρόγραμμα αποκατάστασης 12 εβδομάδων υπό ιατρική παρακολούθηση και στη συνέχεια κατ’ οίκον. Η μελέτη απέδειξε την ωφέλεια, τόσο ως προς τη θνησιμότητα, όσο και προς την ποιότητα της ζωής. Επίσης, οι συμμετέχοντες στην έρευνα είχαν στη συνέχεια λιγότερες εισαγωγές σε νοσοκομεία για καρδιακή ανεπάρκεια. Ωστόσο, η συνέχιση της αποκατάστασης στο σπίτι δεν ήταν τόσο επιτυχημένη, λόγω μειωμένης συμμόρφωσης.
Τα προγράμματα αυτά περιελάμβαναν την εκτέλεση για 30-40 λεπτά αερόβιας άσκησης άθλησης σε ποσοστό 60-85% της Μ.Κ.Σ., τρεις φορές την εβδομάδα. Ο κίνδυνος καρδιακών επεισοδίων σε τέτοια προγράμματα ήταν πολύ μικρός: μία καρδιακή ανακοπή σε 116.906 ώρες άθλησης και ένας θάνατος σε 752.365 ώρες άθλησης. Αυτά τα αποτελέσματα ισχύουν σε προγράμματα αποκατάστασης με ιατρική επίβλεψη και με εκπαιδευμένο προσωπικό. Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι στην ιδιαίτερη αυτή κατηγορία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια η υπερβολή στον όγκο της άθλησης δεν ωφελεί.
Χαρακτηριστικά, σε μια γερμανική μελέτη του Mons et al. βρέθηκε ότι η συχνότητα άσκησης 2-4 φορές την εβδομάδα ήταν η βέλτιστη.
Ένταση της άθλησης
Σε προγράμματα καρδιακής αποκατάστασης εφαρμόστηκαν ήδη από το 2007 προγράμματα διαλειμματικής άσκησης υψηλής έντασης, HIIT (High Intensity Interval Training). Ένα τυπικό παράδειγμα HIIT περιλαμβάνει 10λεπτη προθέρμανση στο 60-70% της Μ.Κ.Σ. και τέσσερα 4λεπτά στο 90-95% της Μ.Κ.Σ., με ενδιάμεσα 3 λεπτά ενεργητικό διάλειμμα στο 50-70% Μ.Κ.Σ. Η προπόνηση ολοκληρωνόταν με 3 λεπτά αποθεραπεία.
Σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια η εφαρμογή HIIT βελτίωσε σε επίπεδο 46% τη Μέγιστη Πρόσληψη Οξυγόνου (VO2max), ενώ η κλασική MICT (Συνεχόμενη μέτριας έντασης άθληση στο 70-75% της Μ.Κ.Σ.) μόνο 14%! Βέβαια, πρέπει να τονίσουμε ότι η υψηλότερη ένταση ενδεχομένως να είναι πιο επικίνδυνη και καλό είναι να γίνεται υπό την επίβλεψη εξειδικευμένου ιατρικού προσωπικού.
Ασθενείς με βαλβιδοπάθειες
Οι ανεπάρκειες των καρδιακών βαλβίδων είναι καλά ανεκτές και η άθληση δεν παρουσιάζει προβλήματα, ιδιαίτερα η αερόβια, όπως το τρέξιμο. Αντίθετα, οι σοβαρές στενώσεις καρδιακών βαλβίδων αποτελούν αντένδειξη για άθληση. Το θετικό με τις βαλβιδοπάθειες είναι ότι μπορούν πολύ εύκολα να παρακολουθηθούν και να εκτιμηθούν με τη χρήση του υπερηχοκαρδιογραφήματος (τρίπλεξ καρδιάς) και να δοθούν οι αντίστοιχες οδηγίες άθλησης από τον καρδιολόγο.
Ασθενείς με συγγενείς καρδιοπάθειες
Αυτοί αποτελούν μια ετερογενή ομάδα που περιλαμβάνει μεγάλο φάσμα βαρύτητας και πρόγνωσης. Ανάλογα με την πάθηση και τη βαρύτητά της υπάρχουν και οι αντίστοιχες ιατρικές οδηγίες και συμβουλές άθλησης. Πάντως στις περισσότερες περιπτώσεις συνιστάται δυναμική και στατική άθληση μέχρι μέτρια ένταση.
Τόσο η Ευρωπαϊκή, όσο και η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία δημοσιεύουν σε περιοδικά επικαιροποιημένες αναλυτικές οδηγίες άθλησης για όλες τις συγγενείς καρδιοπάθειες.
Ασθενείς με υπέρταση
Η αρτηριακή υπέρταση είναι η συχνότερη καρδιαγγειακή πάθηση σε αθλητές. Η άθληση (ιδιαίτερα δυναμικού-αερόβιου χαρακτήρα) ωφελεί με την προϋπόθεση ότι η υπέρταση είναι καλά ή τουλάχιστον, ικανοποιητικά ρυθμισμένη. Βέβαια, η υψηλή ένταση άθλησης, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με αυξημένη διάρκεια, μπορεί να είναι επιβλαβής. Καλό είναι σε έντονα αθλούμενους με υπέρταση να γίνεται αναλυτικός καρδιακός έλεγχος με ηλεκτροκαρδιογράφημα, τρίπλεξ καρδιάς, χόλτερ πίεσης 24ωρου και τεστ κόπωσης. Στο τεστ κόπωσης παίρνουμε πολύτιμες πληροφορίες, εκτός των άλλων, και για τη συμπεριφορά της αρτηριακής πίεσης στην άθληση. Εννοείται ότι οι υπερτασικοί αθλούμενοι πρέπει να κάνουν ετησίως αιματολογικές-βιοχημικές εξετάσεις και να προσέχουν ιδιαιτέρως τη διατροφή και το σωματικό τους βάρος.
ΤΡΟΠΟΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΩΝ ΑΘΛΟΥΜΕΝΩΝ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΩΝ
– Ακούμε το σώμα μας
Οποιαδήποτε συμπτώματα θωρακικού άλγους, δύσπνοιας, δυσφορίας, τάσης λιποθυμίας και αρρυθμιών πρέπει να αναφέρονται και να ελέγχονται από καρδιολόγο!
– Παρακολούθηση καρδιακής συχνότητας κατά την άσκηση
Ευτυχώς στην εποχή μας η τεχνολογία έχει προχωρήσει πολύ και με τα αθλητικά καρδιοσυχνόμετρα και αθλητικά ρολόγια έχει γίνει αρκετά προσιτή και συνήθως αξιόπιστη.
– Τακτικός ιατρικός έλεγχος
Δεν νοείται καρδιοπαθής που να αθλείται και να μην παρακολουθείται σε τακτική βάση από τον θεράποντα καρδιολόγο του.
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Κίνδυνοι υπερβολικής άθλησης
Όσον αφορά την ελάχιστη δόση ωφέλιμης άθλησης τα πράγματα είναι πιο απλά: ακόμα και η ορθοστασία ή τα 10 λεπτά γρήγορο βάδισμα την ημέρα ωφελούν συγκριτικά με την καθιστική ζωή. Όμως, η μέγιστη ωφέλιμη δόση δεν είναι ξεκάθαρη. Υπάρχουν ενδείξεις, βιοχημικές (π.χ. τροπονίνη), υπερηχογραφικές (παροδικές διαταραχές καρδιακής λειτουργίας π.χ. μετά από Μαραθώνιο), με μαγνητική τομογραφία (ενδείξεις ίνωσης της καρδιάς σε υπερβολικά αθλούμενους) και με αξονική (ασβέστωση στεφανιαίων), ότι η υπερβολική άθληση μπορεί και να βλάπτει τουλάχιστον ένα πολύ μικρό ποσοστό αθλουμένων. Όμως, συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό ακόμα και αυτή η κατηγορία παρουσιάζει καλύτερα αποτελέσματα σε επίπεδο συνολικής επιβίωσης. Πιθανότατα στους καρδιοπαθείς η υψηλής έντασης άθληση πρέπει να έχει όρια, ενώ γενικά, η ωφέλεια ακόμα και στους καρδιοπαθείς είναι δοσοεξαρτώμενη. Ούτως ή άλλως, στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες η πλειοψηφία των πολιτών κάνει καθιστική ζωή και η υπερβολική άθληση δεν αφορά την συντριπτική πλειοψηφία των καρδιοπαθών ιδιαίτερα στη χώρα μας. Ακόμα και στις ΗΠΑ μόνο το 5,4% των ασθενών με οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου παρακολούθησε πλήρες πρόγραμμα ιατρικής αποκατάστασης. Σύμφωνα με μελετητές αυτό μπορεί να οφείλεται, εκτός των άλλων, και στην έλλειψη ενθουσιασμού των ιατρών. Είναι μεγάλη ευθύνη που έχουμε εμείς οι ιατροί και ιδιαίτερα οι καρδιολόγοι να δώσουμε το καλό παράδειγμα και να παροτρύνουμε τους ασθενείς μας να αλλάξουν τρόπο ζωής και να αθλούνται. Έτσι, δε θα προσθέσουν μόνο χρόνια στη ζωή τους, αλλά και ζωή στα χρόνια τους!
Δημοσίευση στο Runner 108, του Αλέξανδρου Μαυρικάκη Ιατρού – Καρδιολόγου Μαραθωνοδρόμου
