Σίγουρα όλοι μας έχουμε αντικρίσει κατά καιρούς τα αποτελέσματα των εξετάσεων αίματος που κάνουμε είτε λόγω κάποιας ασθένειας είτε για προληπτικούς λόγους και στα οποία αναγράφονται κωδικοποιημένες παράμετροι και ιδιότητές τους συνοδευόμενοι από δεκάδες αριθμούς οι οποίοι αποτελούν τις τιμές τους και τα όρια διακύμανσής τους. Και όπως είναι απόλυτα φυσιολογικό οι περισσότεροι δεν μπορούν να γνωρίζουν τι σημαίνουν όλα αυτά τα νούμερα που ευτυχώς, συνήθως, βρίσκονται εντός των φυσιολογικών ορίων.
Η ποιότητα του αίματος παίζει καθοριστικό ρόλο στην υγεία κάθε ανθρώπου, αλλά για τους δρομείς και για κάθε αθλούμενο αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία καθώς επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την αθλητική απόδοση. Έτσι είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς τι κρύβεται πίσω από αυτούς τους «μυστηριώδεις» κωδικούς και αριθμούς ώστε να μπορεί να σχηματίζει μια άποψη για την φυσική του κατάσταση χωρίς βέβαια σε καμία περίπτωση αυτό να σημαίνει ότι θα πρέπει να καταφεύγει σε οποιαδήποτε ενέργεια χωρίς την συμβουλή ενός γιατρού ή ειδικού υγείας (αθλητικού διατροφολόγου κλπ.).
Στη συνέχεια θα προσεγγίσουμε τις εξετάσεις αίματος με μια απλή αλλά και αναλυτική ματιά έτσι ώστε, κατά το δυνατόν, ο μέσος δρομέας να μπορεί να αντιληφθεί τι «λένε» αυτοί οι αριθμοί που δίνουν την εικόνα της κατάστασης του οργανισμό του..
Ξεκινώντας αυτή την ανάλυση και αφού ζητήσω την κατανόηση των ειδικών για τις όποιες απλουστεύσεις, θα πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν τρεις κύριες κατηγορίες εξετάσεων αίματος:
Α. οι αιματολογικές,
Β. οι βιοχημικές και
Γ. οι ανοσολογικές
Οι εξετάσεις αίματος που γίνονται σε ένα check-up συνήθως είναι αιματολογικές και βιοχημικές. Στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε με τις αιματολογικές εξετάσεις οι οποίες αφορούν το αίμα και τα έμμορφα στοιχεία του, δηλαδή τα ερυθρά και τα λευκά αιμοσφαίρια αλλά και τα αιμοπετάλια.
Η γενική αίματος ή αιμοδιάγραμμα είναι η κύρια αιματολογική εξέταση. Το αίμα είναι το υγρό που κυκλοφορεί στο καρδιαγγειακό σύστημα και αποτελείται από διάφορους τύπους κυττάρων που αιωρούνται σε ένα σύνθετο, βιολογικό, ωχροκίτρινο υγρό που ονομάζεται πλάσμα. Το αίμα αποτελεί το 7% του βάρους μας και επιτελεί πολλές και ζωτικές λειτουργίες ενώ συμβάλει και στη θερμορρύθμιση του οργανισμού μέσω του συστήματος παραγωγής ιδρώτα.
Ουσιαστικά το αίμα είναι ένα πολύτιμο σύστημα μεταφοράς αφού με τα κύτταρά του, και συγκεκριμένα τα ερυθρά αιμοσφαίρια που λειτουργούν σαν «βαγόνια», μεταφέρει οξυγόνο, θρεπτικές ουσίες, βιταμίνες, ορμόνες κ.ά. στους ιστούς και απομακρύνει το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται, μέσω των πνευμόνων, αλλά και τα άλλα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού από τους νεφρούς. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι απύρηνα κύτταρα με σχήμα αμφίκοιλου δίσκου, γεγονός που τους δίνει ιδιαίτερη ευελιξία κινήσεων, και είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα. Αυτή τους η ικανότητα στηρίζεται στην αιμοσφαιρίνη που περιέχουν. Η αιμοσφαιρίνη (Hb) αποτελείται από τέσσερις πρωτεϊνικές αλυσίδες που η καθεμιά τους είναι συνδεδεμένη με μια οργανική χρωστική, την αίμη που είναι υπεύθυνη για το χρώμα του αίματος.
Ακόμα το αίμα συμβάλει στην άμυνα του οργανισμού κυρίως με τα λευκά αιμοσφαίρια. Τα λευκά είναι τα κύτταρα-στρατιώτες, που μαζί με τα αμυντικά όπλα τους στην περιφέρεια, τα αντισώματα και τα ένζυμα, είναι υπεύθυνα για την αντίσταση του οργανισμού εναντίον εισβολέων-μικροοργανισμών όπως μικροβίων, ιών, μυκήτων αλλά και εναντίον ξένων αντιγόνων (αλλεργιογόνα) ή και μεταλλαγμένων παθολογικών κυττάρων του οργανισμού (καρκινικά κύτταρα) καθώς και ξένων κυττάρων (μεταγγισμένα ή μεταμοσχευμένα κύτταρα και ιστοί).
Τέλος τα αιμοπετάλια είναι πολύ μικροί, απύρηνοι δίσκοι που παράγονται στο μυελό των οστών. Στην επιφάνεια και το πρωτόπλασμά τους περιέχουν παράγοντες που βοηθούν στην αιμόσταση και την πήξη του αίματος.
Για να μάθετε τι είναι η σιδηροπενική αναιμία και πώς επηρεάζει τους δρομείς πατήστε εδώ.
Οι δείκτες της γενικής εξέτασης αίματος που έχουν ιδιαίτερη αξία είναι:
Αιματοκρίτης (Hct): Είναι η εκατοστιαία αναλογία του όγκου των έμμορφων στοιχείων του αίματος προς το πλάσμα, δηλαδή ο αιματοκρίτης μετράει το ποσοστό των ερυθρών αιμοσφαιρίων ανά μονάδα όγκου αίματος. Οι φυσιολογικές τιμές του Hct είναι από 38% μέχρι 48% για τους άνδρες και από 36% μέχρι 46% για τις γυναίκες. Αιματοκρίτης υψηλότερος από το φυσιολογικό δείχνει πολυκυτταραιμία ενώ χαμηλότερος αναιμία.
Αιμοσφαιρίνη (Hb): Τα φυσιολογικά της επίπεδα είναι 14-17 mg/dl για τους άνδρες και από 12 -15 mg/dl για τις γυναίκες. Αν είναι κάτω από τα φυσιολογικά επίπεδα υπάρχει αναιμία.
Ερυθρά αιμοσφαίρια (RBC): οι φυσιολογικές τιμές είναι από 4,4 έως 5,5 εκατομμύρια/μL για τους άνδρες και από 4-4,8 εκατομμύρια/μL για τις γυναίκες. Αλλαγές παρατηρούνται σε έλλειψη της βιταμίνης Β12 και του φυλικού οξέος, σε έλλειψη σιδήρου αλλά και σε πολλές άλλες καταστάσεις. Όταν σε ένα άτομο τα ερυθρά αιμοσφαίρια έχουν το φυσιολογικό μέγεθος και σχήμα αλλά είναι λιγότερα σε αριθμό, τότε μιλάμε για αναιμία και το άτομο μπορεί να παρουσιάζει καταβολή, αδυναμία και μειωμένη αθλητική απόδοση. Πιο σπάνια συμβαίνει η αντίθετη περίπτωση, δηλαδή να κυκλοφορούν στο αίμα πολύ περισσότερα ερυθρά αιμοσφαίρια (υπερερυθραιμία ή ερυθροκυττάρωση).
Λευκά αιμοσφαίρια (WBC): οι φυσιολογικές τιμές κυμαίνονται από 4.000 – 10.000/μL τόσο για τους άνδρες, όσο και για τις γυναίκες.
Ο αριθμός των λευκών συνήθως είναι αυξημένος από διάφορους παράγοντες όπως λοιμώξεις, φλεγμονές ή ασθένειες του αίματος (λευχαιμίες). Ακόμα αύξηση των λευκών παρουσιάζεται σε φλεγμονώδεις νεκρώσεις (έμφραγμα μυοκαρδίου, αγγειίτιδες) καθώς και σε μεταβολικές διαταραχές (δηλητηριάσεις, ουρική αρθρίτιδα, οξέωση, ουραιμία), ή κατά τη διάρκεια θεραπείας με κορτιζόνη, μετά από οξείες αιμορραγίες αλλά και σε κακοήθεις νεοπλασίες. Μικρές αυξήσεις των λευκών παρατηρούνται και μετά από εγκαύματα ή τραυματισμούς.
Βέβαια σε ιογενείς λοιμώξεις, αιματολογικές παθήσεις αλλά και σαν παρενέργεια φαρμάκων μπορεί τα λευκά να πέφτουν.
Ιδιαίτερη αξία για το γιατρό έχει ο τύπος των λευκών αιμοσφαιρίων, δηλαδή η εκατοστιαία αναλογία στο αίμα των διαφόρων ειδών λευκών αιμοσφαιρίων. Διακρίνονται πέντε κατηγορίες λευκών αιμοσφαιρίων: τα ουδετερόφιλα, τα λεμφοκύτταρα, τα βασεόφιλα, τα ηωσινόφιλα και τα μονοκύτταρα. Στο αίμα υπάρχουν και οι πέντε τύποι των λευκών αιμοσφαιρίων, σε σχετικά σταθερές αναλογίες που μεταβάλλονται περιστασιακά ανάλογα με το τί συμβαίνει στον οργανισμό.
Έτσι μια λοίμωξη μπορεί να αυξήσει ιδιαίτερα την παραγωγή ουδετερόφιλων ώστε να καταπολεμηθεί κάποιος μικροβιακός εισβολέας ενώ στις αλλεργίες παράγεται μεγάλος αριθμός ηωσινόφιλων που απελευθερώνουν αντι-ισταμίνες για να ελαχιστοποιήσουν την αλλεργική αντίδραση. Τα λεμφοκύτταρα αυξάνονται για να παράγουν αντισώματα. Σε αιματολογικές παθήσεις, όπως στη λευχαιμία, ανώμαλες και άωρες μορφές λευκών αιμοσφαιρίων (βλαστοκύτταρα) πολλαπλασιάζονται ταχύτατα αυξάνοντας τον αριθμό των λευκών αιμοσφαιρίων σε μικρό χρονικό διάστημα.
Αιμοπετάλια (PLT): οι φυσιολογικές τιμές των αιμοπεταλίων είναι από 150.000 μέχρι 400000/μL. Εξεταζόμενος που δεν έχει αρκετά αιμοπετάλια (χαμηλά αιμοπετάλια), έχει αυξημένο κίνδυνο για σοβαρή αιμορραγία. Πρώιμο σύμπτωμα θα είναι το εύκολο μελάνιασμα. Στη γενική αίματος μετράμε τον αριθμό και το μέγεθος των αιμοπεταλίων. Σε κάποιες καταστάσεις ορισμένοι παρουσιάζουν γιγάντια αιμοπετάλια ή σωρούς αιμοπεταλίων με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη η αξιόπιστη καταμέτρησή τους από το μηχάνημα. Στη περίπτωση αυτή χρησιμεύει η εξέταση με το επίχρισμα περιφερικού αίματος στο μικροσκόπιο.
Όταν ο αριθμός των αιμοπεταλίων είναι μεγαλύτερος από το φυσιολογικό (αυξημένα ή ψηλά αιμοπετάλια, πολλές φορές αναφέρονται και ώς τσιμπημένα αιμοπετάλια) πρέπει να σκεφθούμε κυρίως ασθένειες του μυελού των οστών αλλά και οξείες και χρόνιες φλεγμονές, αιμορραγίες καθώς και νεοπλασίες. Αυξημένα αιμοπετάλια επίσης εμφανίζονται στη σιδηροπενική αναιμία αλλά και μετά από σπληνεκτομή ή απο κάποια λοίμωξη. Ελαττωμένα (χαμηλά) αιμοπετάλια εμφανίζονται σε μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα, λευχαιμίες, αυτοάνοσα νοσήματα, ιογενείς λοιμώξεις αλλά και μετά από χορήγηση φαρμάκων ή υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Του Ιωάννη Μπίρη, Γενικού Χειρουργού
