Υπάρχουν πολλοί συνάνθρωποί μας που παρουσιάζουν κάποια οργανική δυσλειτουργία, όπως η μεσογειακή αναιμία, και εξαιτίας αυτού του γεγονότος απέχουν από κάθε μορφή άσκησης. Τις περισσότερες φορές δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση σχετικά με την επίδραση που έχει η άσκηση στην εκάστοτε πάθηση. Θεωρώντας ότι «εγώ δεν μπορώ να αθληθώ» οι περισσότεροι αποκλείουν την ενασχόλησή τους με κάθε αθλητική δραστηριότητα χάνοντας τα οφέλη και τις θετικές επιδράσεις που προσφέρει η άσκηση. Η ενημέρωση σχετικά με το πρόβλημα και την αντιμετώπισή του είναι η πιο σωστή προσέγγιση. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε κάποιον ο οποίος έχει αυτό που λέμε «στίγμα».
Τι είναι όμως αυτό και πώς επηρεάζει την ενασχόληση με την άσκηση;
Τι θα πρέπει να προσέχω;
Πρέπει να σταματήσω ή μπορώ να συνεχίζω να τρέχω απολαμβάνοντας την αγαπημένη μου δραστηριότητα;
Απάντηση σε όλα αυτά μας δίνει ο επίκουρος καθηγητής Βιοχημείας της Άσκησης του πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Θανάσης Τζιαμούρτας.
Τι είναι η Μεσογειακή Αναιμία;
Το αίμα μας αποτελείται από πλάσμα, ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια, καθώς και αιμοπετάλια. Στα ερυθρά αιμοσφαίρια βρίσκεται η αιμοσφαιρίνη, μια ουσία που δεσμεύει και μεταφέρει το οξυγόνο στους ιστούς με τη βοήθεια του σιδήρου που περιέχει. Η σύνθεση της αιμοσφαιρίνης εξαρτάται από τα γονίδια του οργανισμού μας. Στην περίπτωση που κάποια γονίδια είναι παθολογικά, η δομή της αιμοσφαιρίνης δεν είναι σωστή, με αποτέλεσμα τα ερυθρά αιμοσφαίρια να καταστρέφονται εύκολα. Έτσι, η παροχή οξυγόνου προς τους ιστούς δεν είναι η προβλεπόμενη και αυτή η κατάσταση αναφέρεται ως αναιμία.
Η μεσογειακή αναιμία ή η νόσος του Cooley (ΜΑ) είναι μια ασθένεια που χαρακτηρίζεται από βαριά αναιμία. Καθένας μας έχει δύο γονίδια που συνδέονται με τη νόσο. Το ένα κληρονομείται από τον πατέρα μας και το άλλο από τη μητέρα μας. Αν και τα δύο είναι φυσιολογικά, δεν υπάρχει πρόβλημα. Όταν σ’ ένα άτομο το 1 από τα 2 γονίδια που ελέγχουν την παραγωγή των β-αλυσίδων της αιμοσφαιρίνης, είναι διαταραγμένο, ενώ το άλλο λειτουργεί κανονικά, το άτομο καλείται ετεροζυγώτης της β-ΜΑ ή ότι έχει το στίγμα της μεσογειακής αναιμίας. Η διαταραχή αυτή έχει σαν συνέπεια να μην παράγεται η κανονική ποσότητα της αιμοσφαιρίνης που απαιτείται, αλλά μειωμένη. Το γεγονός αυτό ωστόσο, δε δημιουργεί ανωμαλίες στη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού.
Η άσκηση στους ετεροζυγώτες της β-ΜΑ
Υπάρχουν λίγα δεδομένα στη βιβλιογραφία που αναφέρονται στην άσκηση των ετεροζυγωτών ατόμων της β-ΜΑ. Η άσκηση επειδή προκαλεί καταστάσεις όπως η αυξημένη θερμοκρασία, η υποξία, η οξείδωση και η αφυδάτωση μπορεί να προκαλέσουν παθολογικές καταστάσεις στους ετεροζυγώτες με β-ΜΑ. Όπως καταλαβαίνει κανείς η συσχέτιση αυτών των καταστάσεων που επέρχονται με την άσκηση και τους ετεροζυγώτες της β-ΜΑ είναι αρκετά σοβαρή, εάν αναλογιστεί κανείς ότι παγκοσμίως η συχνότητα αυτής της καταστάσεως προσεγγίζει το 6-8% ενώ στην Ελλάδα, όντως Μεσογειακή χώρα, φτάνει το 10% με ορισμένους νομούς, όπως αυτός της Καρδίτσας, να παρουσιάζουν ακόμα πιο αυξημένη συχνότητα που αγγίζει το 15-20%. Η βιβλιογραφία αναφέρει, ότι οι κυριότερες επιπλοκές που μπορεί να παρουσιαστούν στους ετεροζυγώτες της β-ΜΑ κατά τη διάρκεια της άσκησης συνδέονται με το θερμό περιβάλλον. Μια από αυτές τις επιπλοκές είναι ο ξαφνικός θάνατος.
Οι έρευνες
Σε μια εργασία που πραγματοποιήθηκε το 1970, όπου παρακολουθήθηκαν 4000 νεοσύλλεκτοι του Αμερικανικού στρατού κατά τη διάρκεια της βασικής τους εκπαίδευσης, αναφέρθηκαν 4 θάνατοι όπου και τα 4 άτομα ήταν ετεροζυγώτες της β-ΜΑ. Ακολούθησαν ορισμένες άλλες έρευνες όπου αναφέρεται, ότι κυρίως οι έγχρωμοι οπλίτες του Αμερικανικού στρατού εξαιτίας της μεγαλύτερης συχνότητας της ετεροζυγίας της β-ΜΑ που παρουσιάζεται σε αυτούς, παρουσιάζουν έως και 28 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν επιπλοκές κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους από τα φυσιολογικά άτομα.
Κυρίως οι επιπλοκές εμφανίζονται στα άτομα τα οποία κάνουν έντονη άσκηση, σε θερμό περιβάλλον μετά την άφιξή τους σε υψηλό υψόμετρο. Aυτά τα άτομα εμφανίζουν ραβδομυόλυση και μεταβολική οξείδωση, η οποία συνοδεύεται από οξεία νεφρική ανεπάρκεια και διαχυμένη ενδοαγγειακή θρόμβωση, ενώ ο θάνατος επέρχεται μέσα σε 8 με 24 ώρες. Επιπρόσθετα, υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ της ραβδομυόλυσης από επίπονο έργο, θερμοπληξίας και θερμικού σοκ. Πηκτική νέκρωση του σπλήνα, η οποία συνδέεται με την άσκηση σε θερμό και υγρό περιβάλλον σε υψηλό υψόμετρο είναι ακόμα μια περίπτωση που αναφέρεται στη βιβλιογραφία.
Ναι, μπορείς να αθληθείς αν έχεις Μεσογειακή Αναιμία!
Ωστόσο, η ικανότητα των ετεροζυγωτών της β-ΜΑ για άσκηση είναι η ίδια με τα φυσιολογικά άτομα και αυτό αποδεικνύεται από εργασίες, όπου αξιολογήθηκε η μέγιστη αερόβια ικανότητα, η πνευμονική λειτουργία και η καρδιακή λειτουργία αποτυπωμένη με ηλεκτροκαρδιογράφημα. Επιπρόσθετα, αναφέρεται ότι υπάρχουν αρκετοί πρωταθλητές όπου ήταν ετεροζυγώτες της β-ΜΑ, κάτι που υποδεικνύει ότι οι ικανότητες αυτών των ατόμων είναι εξίσου ίδιες με τα φυσιολογικά άτομα. Υπάρχουν αρκετοί ποδοσφαιριστές όπου αγωνίζονται στα Ελληνικά Εθνικά Πρωταθλήματα που παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο και είναι ετεροζυγώτες της β-ΜΑ όπως επίσης και αθλητές της Εθνικής Ομάδας Στίβου. Οπωσδήποτε, δεν αναφέρονται πειστικές αποδείξεις στη βιβλιογραφία που να υποδεικνύουν ότι οι ετεροζυγώτες της β-ΜΑ παρουσιάζουν χαμηλότερη ικανότητα για άσκηση.
Πρακτικές συμβουλές
Δεν πιστεύουμε ότι θα ήταν πρακτικό να υπάρξουν συμβουλές για περιορισμό της άσκησης στα άτομα που είναι ετεροζυγώτες της β-ΜΑ, παρά τις παραπομπές στη βιβλιογραφία που αναφέρονται στον ξαφνικό θάνατο. Είναι προτιμότερο να υπάρξουν ορισμένες πρακτικές συμβουλές, οι οποίες να προέρχονται από τη γνώση των προβλημάτων που εμφανίζονται στους ετεροζυγώτες της β-ΜΑ όταν κάνουν άσκηση σε θερμό και υγρό περιβάλλον.
Οι συγκεκριμένοι αθλητές πρέπει να φροντίζουν να προσλαμβάνουν αρκετά υγρά κατά τη διάρκεια της άσκησης, να προσέχουν ιδιαίτερα όταν κάνουν άσκηση σε θερμό περιβάλλον ή σε υψόμετρο και να υπάρχει σταδιακή προσαρμογή των επιβαρύνσεων στη διάρκεια της προαγωνιστικής περιόδου. Πρέπει να τονιστεί, ότι θάνατοι από υπερθερμία κατά τη διάρκεια της άσκησης δεν αποτελούν αποκλειστικότητα των αθλητών ετεροζυγωτών της β-ΜΑ αλλά και όλων των φυσιολογικών ατόμων.
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έχει ιδιαίτερη σημασία η σωστή αναπλήρωση των υγρών και η φροντίδα για σταδιακή αύξηση της επιβάρυνσης στην άσκηση, ιδιαίτερα όταν αυτή πραγματοποιείται σε υψηλό υψόμετρο και σε θερμό και υγρό περιβάλλον. Η άσκηση προσφέρει σημαντικά οφέλη στον άνθρωπο, τόσο σε ανατομο-φυσιολογικό επίπεδο όσο και στην ψυχική υγεία και οπωσδήποτε η αποπομπή των ετεροζυγωτών της β-ΜΑ δε θα πρέπει να συνιστάται.
