Όσο αναζητούμε την αλήθεια πίσω από τα φαινόμενα, τόσο ανακαλύπτουμε θαυμαστά πράγματα. Κάθε μας βήμα είναι και μία καινούργια απορία. Κάθε μας επιστημονική κατάκτηση γεννά νέους δρόμους έρευνας. Μέσα από μυστήριες οδούς, η ζωή επιδιώκει να διαιωνίζεται αδιάκοπα, ανακαλύπτοντας τρόπους να ξεπερνά τα εμπόδια που εμείς ορθώνουμε μπροστά της. Είναι ολοφάνερο πως η αλήθεια δεν κρύβεται σε καμιά περίπτωση, παρότι ο εξοπλισμός που διαθέτουμε για την αποσαφήνισή της υστερεί σκανδαλωδώς. Κι έτσι, είμαστε καταδικασμένοι να προσπαθούμε διαρκώς, να πλησιάζουμε την πηγή της γνώσης και στο τέλος να παραμένουμε μόνιμα ανικανοποίητοι, διψασμένοι και καταϊδρωμένοι.
Για τη λειτουργία του νευρικού συστήματος οι γνώσεις μας είναι ελλιπείς. Η έρευνα δεν έχει εξαντλήσει ακόμα τις δυνατότητές της κι αυτή η διαπίστωση δίνει θάρρος στην έρευνα. Ωστόσο, ανακαλύψεις των τελευταίων ετών ρίχνουν άπλετο φως σε ζητήματα που αφορούν στη λειτουργία του εγκεφάλου, το ρόλο των νευροδιαβιβαστών, τις συνέπειες της άσκησης στους βιολογικούς ρυθμούς του οργανισμού μας και τις ποικίλες παρενέργειες που προκύπτουν από την κάθε λογής εκτροπή.
Η λειτουργία του εγκεφάλου
Ο εγκέφαλος είναι το πιο ενδιαφέρον όργανο στο ανθρώπινο σώμα. Δεν έχει βρεθεί κάτι ανάλογο σε άλλα ζωντανά είδη που να τον συναγωνίζεται εφάμιλλα σε πολυπλοκότητα και απόδοση. Το έργο του είναι επιτελικό, καθώς συνεργεί με άλλα όργανα στην εύρυθμη λειτουργία και ομοιοστασία του οργανισμού. Ωστόσο, επηρεάζεται από ένα πλήθος ασθενειών που καταστρέφουν τα κύτταρά του ή δυσχεραίνουν τη λειτουργία του. Η κατάθλιψη, η άνοια στη νόσο Alzheimer, τα κινητικά προβλήματα που συνδυάζονται με τη νόσο του Parkinson ή τα διάφορα γενετικά σύνδρομα είναι μερικά μόνο παραδείγματα. Αξίζει να επισημάνουμε ότι το ατομικό και κοινωνικό κόστος που επιβάλλουν οι δυσλειτουργίες του εγκεφάλου, είναι πολύ υψηλό κι αποτελεί ένα δυσεπίλυτο γρίφο για τα συστήματα υγείας πολλών χωρών.
Για να κατανοήσουμε τη λειτουργία του εγκεφάλου, αρκεί να υπογραμμίσουμε πως τα σήματα από διαμορφωμένες μνήμες και σκέψεις κινούνται μέσα στα νευρικά κύτταρα σαν ηλεκτρικό φορτίο. Τα νευρικά κύτταρα συνδέονται μεταξύ τους σε μία εκπληκτική αλληλουχία συνάψεων και το ηλεκτρικό φορτίο (νευρικό σήμα) μεταφέρεται φυσιολογικά από το ένα κύτταρο στο άλλο χωρίς διακοπή, με τη μεσολάβηση συγκεκριμένων χημικών ουσιών, των νευροδιαβιβαστών. Οι ουσίες αυτές απελευθερώνονται από ένα κύτταρο στο χώρο μεταξύ αυτού και του αμέσως επόμενου κυττάρου. Το δεύτερο κύτταρο διαθέτει εξειδικευμένους υποδοχείς για να προσλάβει αυτές τις χημικές ουσίες και να ανταποκριθεί. Έτσι εξηγείται γιατί οι νευροδιαβιβαστές ταξιδεύουν μέσω των συνάψεων, μεταφέροντας σήματα σε άλλα κύτταρα σε απομακρυσμένες περιοχές του οργανισμού.Ο εγκέφαλός μας περιέχει αρκετές εκατοντάδες διαφορετικούς τύπους νευροδιαβιβαστών που ενεργούν ως χημικοί αγγελιοφόροι.
Ο ρόλος των νευροδιαβιβαστών
Οι νευροδιαβιβαστές ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες οργανικών ουσιών: αμινοξέα (γλουταμινικό, ασπαρτικό), μονοαμίνες (ντοπαμίνη, νοραδρεναλίνη, ισταμίνη, σεροτονίνη), πεπτίδια (ενδορφίνες), πουρίνες (τριφωσφορική αδενοσίνη), στεροειδή κλπ. Έχουν ποικίλη δράση που αγγίζει τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική σφαίρα. Επηρεάζουν τη διάθεση, την όρεξη, τη θερμοκρασία του σώματος, τον καρδιακό ρυθμό. Κατευθύνουν τις εναλλαγές ύπνου με εγρήγορση, την ενέργεια που καταναλώνουμε, την επιθετικότητα, τη χαλάρωση, το αίσθημα ευφορίας που σπάνια μας διακατέχει, την καλή μνήμη, την εν γένει συμπεριφορά μας. Το άγχος αποδίδεται σε υπερέκκριση νευροδιαβιβαστών. Το ίδιο ο φόβος και οι κρίσεις πανικού!
Από τις ουσίες αυτές, η ντοπαμίνη είναι ο κύριος ρυθμιστής του κεντρικού νευρικού συστήματος και συμμετέχει σε πολλές σημαντικές λειτουργίες του εγκεφάλου, στη συμπεριφορά και γνωστική λειτουργία, στην εκούσια κίνηση των γραμμωτών μυών, στα κίνητρα που προσδιορίζουν τις επιλογές μας. Αλλά, ταυτόχρονα, έχει θεωρηθεί υπεύθυνη και για το αίσθημα ευφορίας και ευδαιμονίας που μας καταλαμβάνει κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Η κινητική δυσλειτουργία που χαρακτηρίζει τη νόσο του Parkinson συνδέεται με την απώλεια νευρώνων σε μία περιοχή του εγκεφάλου που παράγει ντοπαμίνη.
Μία άλλη ουσία, η σεροτονίνη, έχει την ιδιότητα να ηρεμεί το σώμα μας και να μας βοηθά να διακρίνουμε το φανταστικό απ’ το πραγματικό, το λάθος από το σωστό, να αγαπάμε ή να μισούμε, να συμπαθούμε ή να αντιπαθούμε τους συνανθρώπους μας με βάση την εικόνα που μας δίνουν. Η σεροτονίνη ευθύνεται για την ηρεμία, τη χαλάρωση και το αίσθημα ευδαιμονίας. Ενδεχόμενη διαταραχή της μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα συμπεριφοράς (εκρήξεις επιθετικότητας ή βίας, υπερκινητικότητα). Η έλλειψή της έχει ενοχοποιηθεί για νευρώσεις, κατάθλιψη, διαταραχές του ύπνου και μειωμένη ευθυκρισία. Οι παραισθήσεις, για παράδειγμα, που προκαλεί το λυσεργικό οξύ (LSD), οφείλονται στη δράση του στα επίπεδα της σεροτονίνης.
Άσκηση και νευροδιαβιβαστές
Πολυάριθμες επιστημονικές έρευνες έδειξαν ότι η συστηματική άσκηση προκαλεί την απελευθέρωση ενδογενών ουσιών που οδηγούν σε αίσθημα ευφορίας, ενώ μειώνουν παράλληλα την υποβόσκουσα κατάθλιψη και το άγχος. Οι δρομείς το αντιλαμβάνονται καθημερινά στην προπόνηση, το ψυχανεμίζονται όταν καταπίνουν το ένα μετά το άλλο τα χιλιόμετρα, το βιώνουν ανυποψίαστοι, όταν σκαρφαλώνουν στα βουνά τα Σαββατοκύριακα. Οι επιστήμονες την ίδια ώρα δεν έμειναν αδιάφοροι και βρήκαν πως οι ενδορφίνες, μαζί με την ντοπαμίνη, ευθύνονται, κυρίως, για αυτές τις δρομικές εμπειρίες. Προχώρησαν μάλιστα κι ένα βήμα παραπάνω! Αναγνώρισαν ένα είδος ύποπτου εθισμού πίσω απ’ αυτές τις χημικές παρενέργειες, σείοντας τον κώδωνα κινδύνου για την αποφυγή τους.
Τα συμπτώματα του εθισμού στη συστηματική άσκηση μπορούν να συνοψιστούν σε μερικές προτάσεις.
Πρόκειται για αίσθηση ανεβασμένης ψυχολογίας που παρατηρείται σε ορισμένες περιπτώσεις μετά την προπόνηση (Runner’s high). Μιλάμε για τα συμπτώματα στέρησης που εμφανίζονται μετά από μακρές περιόδους χωρίς άσκηση. Υπονοούμε την ανεξέλεγκτη επιθυμία για άσκηση ανά πάσα στιγμή. Επισημαίνουμε τις μειωμένες δραστηριότητες σε άλλους τομείς της καθημερινότητας προκειμένου να εξασφαλιστεί πολύτιμος χρόνος για την προγραμματισμένη άσκηση.
Θέλουμε να σηματοδοτήσουμε την αδυναμία διατήρησης μιας καθημερινής ρουτίνας με λιγότερη γυμναστική και τρέξιμο.
Τι πρέπει να ξέρουμε
Ο πιο αποδοτικός τρόπος ενδυνάμωσης του συστήματος των νευροδιαβιβαστών είναι η ξεκούραση, ο καλός και επαρκής ύπνος, αλλά και η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή που περιλαμβάνει άφθονες φυτικές ίνες, ελάχιστα επεξεργασμένα προϊόντα, μικρές έως μέτριες ποσότητες γαλακτοκομικών, ψάρια και πουλερικά σε μέτριες ποσότητες, ενίοτε κόκκινο κρέας και ελαιόλαδο, ως κύρια πηγή λιπαρών.
Σημαντική συνιστώσα στη θεραπευτική εξίσωση και συμπληρωματικό μέρος της μεσογειακής διατροφής θεωρείται η συστηματική άσκηση. Και ταυτόχρονα θα πρέπει να αποφεύγουμε συνήθειες που μας υποτάσσουν σε ένα άλλο είδος εθισμού, μέσω νευροδιαβιβαστών, όπως η νικοτίνη και το αλκοόλ.
Ο κίνδυνος δεν ελλοχεύει στον υποτιθέμενο εθισμό στις ενδορφίνες και στη ντοπαμίνη, αλλά στην υπερεκτίμηση του έντονου αισθήματος ευφορίας που εμφανίζεται σε κάποιες περιπτώσεις μετά την άσκηση και που δε συνδέεται απόλυτα με την πραγματική κατάσταση της υγείας μας.
Δημοσίευση στο Runner 106, του Νίκου Μαρκέα, Χειρουργού Ορθοπαιδικού
