Είναι πια γεγονός αναμφισβήτητο. Σε κάθε αγώνα δρόμου, υπάρχει ένα πολυάριθμο σμάρι παιδιών που λαμβάνουν μέρος με εκκωφαντικό τρόπο, δίνοντας μία ξεχωριστή νότα στη διοργάνωση. Και δεν είναι μόνο οι αγώνες δρόμου. Τα παιδιά συμμετέχουν σε διάφορα αθλήματα που συνεπάγονται τρέξιμο, όπως ποδόσφαιρο, μπάσκετ, τένις κλπ. Είναι επιπολαιότητα να θεωρούμε τις ενοχλήσεις των παιδιών, που εμφανίζονται, συνήθως προς το τέλος μίας εξαντλητικής ημέρας, ως «πόνους ανάπτυξης». Αρκετά συχνά πρόκειται για οστεοχονδρίτιδες με… ονοματεπώνυμο.
Τι είναι η «οστεοχονδρίτιδα»
Με τον όρο αυτό εννοούμε τη φλεγμονή στα σημεία πρόσφυσης ισχυρών τενόντων ή συνδέσμων, εξαιτίας επαναλαμβανομένων κάθετων δυνάμεων.
Παρατηρούνται, συνήθως, σε περιόδους απότομης αύξησης της ανάπτυξης των παιδιών. Αυτές οι δυνάμεις ευθύνονται για μικροκατάγματα στο ινοχόνδρινο σημείο πρόσφυσης και συνοδεύονται από φλεγμονή. Οι καταστάσεις αυτές αποτελούν μία από τις συχνότερες αιτίες πόνου και χωλότητας στα παιδιά, ενώ συχνά αποκαλύπτονται σε τυχαίο ακτινολογικό έλεγχο, χωρίς να συνυπάρχουν ενοχλήματα.
Ας δούμε όμως τις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις:
Νόσος των Osgood-Schlatter
Η παθολογική αυτή κατάσταση χαρακτηρίζεται από πόνο στο κνημιαίο κύρτωμα σε ένα παιδί που αναπτύσσεται. Η νόσος αντιπροσωπεύει, προφανώς, την οστεοχονδρίτιδα του κνημιαίου κυρτώματος (Νο2, εικ. 1) από τις δυνάμεις που ασκεί ο επιγονατιδικός σύνδεσμος (Νο1, εικ.1).
Εμφανίζεται σε μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά και αθλούμενους εφήβους, ενώ φαίνεται ότι προκαλείται από επαναλαμβανόμενους τραυματισμούς. Προσβάλλονται συχνότερα τα αγόρια ηλικίας 10-15 ετών, ενώ τα κορίτσια ενοχλούνται, συνήθως, κατά δύο έτη νωρίτερα. Η νόσος, στις περισσότερες περιπτώσεις, αποκαθίσταται αυτόματα μαζί με τη σκελετική ωρίμανση.
Η πιο συχνή ενόχληση είναι ο πόνος ακριβώς πάνω στο κνημιαίο κύρτωμα, ενώ σπάνια εμφανίζεται οίδημα. Ο πόνος σχετίζεται με τις δραστηριότητες του παιδιού, πλην όμως, συμβαίνει συχνά να επιμένει και στην ανάπαυση. Η κλινική εξέταση αποκαλύπτει τοπική ευαισθησία στην ψηλάφηση του κυρτώματος και στο περιφερικό άκρο του επιγονατιδικού συνδέσμου. Συχνά διαπιστώνεται, επίσης, σκληρή διόγκωση του κυρτώματος.
Οι ακτινογραφίες είναι η μόνη διαγνωστική μέθοδος που επιβεβαιώνει την κλινική διάγνωση. Σε μερικές περιπτώσεις αναδεικνύεται αποσπασματική οστεοποίηση του κνημιαίου κυρτώματος, ενώ σε άλλες αποκαλύπτεται ότι η επιγονατίδα είναι μικρή σε μέγεθος και βρίσκεται αρκετά ψηλά (patella alta).
Από θεραπευτική άποψη, απαιτούνται συνήθως ανάπαυση, περιορισμός δραστηριοτήτων και ελαστική επιγονατίδα για τη στήριξη του γόνατος, μαζί με ασκήσεις ισομετρικές και ισοτονικές. Η πλήρης, εντούτοις, εξάλειψη των συμπτωμάτων, με τη φυσιολογική αποκατάσταση και οστεοποίηση του κνημιαίου κυρτώματος, μπορεί να χρειαστεί 12-24 μήνες. Η χειρουργική αφαίρεση των οστικών τεμαχίων από το κνημιαίο κύρτωμα σπάνια απαιτείται, ενώ ακόμα πιο σπάνιες είναι οι μετεγχειρητικές επιπλοκές.
Νόσος των Johansson-Larsen
Σε μικρότερης ηλικίας παιδιά που τα χαρακτηρίζει η έντονη φυσική δραστηριότητα, οι ενοχλήσεις μπορεί να εντοπιστούν, αντί για το κνημιαίο κύρτωμα, στην εξίσου ευαίσθητη περιοχή του κάτω πόλου της επιγονατίδας, όπου προσφύεται το άνω πέρας του επιγονατιδικού συνδέσμου. Ο πόνος είναι, συνήθως, αμβλύς και νυχτερινός, δεν υποχρεώνει το παιδί να αλλάξει συμπεριφορά και δεν συνοδεύεται από οίδημα ή ερυθρότητα. Οι ακτινογραφίες δεν απαιτούνται, καθόσον η διάγνωση τίθεται από το ιστορικό και την κλινική εξέταση. Θεραπευτικά, συστήνεται ο προσωρινός περιορισμός των δραστηριοτήτων και, ενίοτε, ανακουφίζουν η τοπική επάλειψη με σταγόνες δικλοφαινάκης ή/και η παγοθεραπεία.
Νόσος του Iselin
Η νόσος αυτή αντιπροσωπεύει την οστεοχονδρίτιδα της βάσης του 5ου μεταταρσίου εξαιτίας της έλξης του βραχέος περονιαίου μυός και είναι αρκετά σπάνια. Οι Canale και Williams εντόπισαν την οστεοχονδρίτιδα αυτή αποκλειστικά σε αθλητικά δραστήρια παιδιά και εφήβους και των δύο φύλων, αντιμετωπίζοντάς την συντηρητικά και με επιτυχία. Μόνο σε μία περίπτωση τα ενοχλήματα επέμεναν μέχρι την ηλικία των 20 ετών και οι ακτινογραφίες έδειξαν εικόνα ψευδάρθρωσης του φύματος του 5ου μεταταρσίου.
Ωστόσο, οι ακτινογραφίες εκτελούνται όταν τα συμπτώματα είναι στο ένα μόνο πόδι και η θεραπεία δεν αποδίδει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Πολλές φορές η νόσος συγχέεται με κάταγμα μεταταρσίου γι’ αυτό απαιτείται προσοχή στη διάγνωση.
Νόσος του Sever
Μία από τις συχνότερες εντοπίσεις οστεοχονδρίτιδας θεωρείται αυτή της πτέρνας (νόσος του Sever). Πρόκειται στην κυριολεξία για φλεγμονή της απόφυσης της πτέρνας, στο σημείο όπου καταφύεται ο αχίλλειος τένοντας, σαν αντίδραση στις δυνάμεις ελκυσμού που η πτέρνα δέχεται εξαιτίας της φυσικής δραστηριότητας. Η παθολογική αυτή κατάσταση είναι συχνότερη σε ηλικίες 7-9 ετών, σε μία χρονική περίοδο, δηλαδή, που η αναπτυσσόμενη απόφυση της πτέρνας είναι προφανώς αρκετά ευπαθής.
Οι ακτινογραφίες δεν παρέχουν ουσιαστική διαγνωστική βοήθεια, σε σύγκριση με την κλινική εικόνα, που είναι κατατοπιστική. Μολαταύτα, ο ακτινολογικός έλεγχος χρειάζεται για να αποκλείσει άλλες, δυνητικά σοβαρότερες, νόσους όπως είναι το κάταγμα κόπωσης, μία μονήρης ή ανευρυσματική κύστη, ένα οστεοειδές οστέωμα, η οστεομυελίτιδα κλπ.
Η νόσος τείνει να αυτοπεριοριστεί. Γι’ αυτό, οι πρώτες θεραπευτικές ενέργειες αποσκοπούν απλά στον περιορισμό των δραστηριοτήτων. Η τοποθέτηση ορθωτικού πέλματος στο εσωτερικό του υποδήματος αποβλέπει, είτε στην αντικραδασμική προστασία της πτέρνας, είτε στην άρση των πιέσεων ή των έλξεων που δέχεται η απόφυσή της. Σε περισσότερο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να φανεί χρήσιμη η εφαρμογή κνημοποδικού γύψινου νάρθηκα για 2-3 εβδομάδες που θα συγκρατήσει το πόδι σε ελαφρά πελματιαία κάμψη. Άλλοτε, συνιστώνται μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη ή/και διατατικές ασκήσεις για τον αχίλλειο τένοντα.
Συμπεράσματα
• Οι οστεοχονδρίτιδες στα παιδιά που τρέχουν είναι συχνές επώδυνες καταστάσεις και δεν πρέπει να παρερμηνεύονται ως «πόνοι ανάπτυξης».
• Πρόκειται για αυτοπεριοριζόμενες καταστάσεις που, ωστόσο, απαιτούν αυτοσυγκράτηση και αυτοπειθαρχία.
• Η διάγνωση επιτυγχάνεται, κατά κανόνα, με το ιστορικό, την κλινική εικόνα και τις απλές ακτινογραφίες.
• Η πλήρης ενημέρωση των γονέων και του προπονητή θεωρείται απαραίτητη για την αποτελεσματική θεραπεία.
• Η θεραπεία αποσκοπεί πρωτίστως στην ανακούφιση των ενοχλημάτων με συντηρητικά μέτρα. Η χειρουργική επέμβαση σπάνια απαιτείται.
Δημοσίευση στο Runner 96, του Νίκου Μαρκέα, Χειρουργού Ορθοπαιδικού, Διευθυντή της Β’ Ορθοπεδικής Κλινικής του Νοσοκομείου Παίδων «Παν. και Αγλαΐα Κυριακού»
