Είναι αποδεκτό, ότι η φυσική άσκηση συνδέεται με αιμοδυναμικές αλλαγές και επιφέρει μορφολογικές και λειτουργικές προσαρμογές στην καρδιά των αθλούμενων. Η αύξηση της μάζας της καρδιάς των αθλητών παρατηρήθηκε πρώτη φορά από τους Henschen και Skidlauf το 1899, με προσεκτική εξέταση μέσω δακτυλικών χτύπων, επιβεβαιώθηκε αργότερα με τη χρήση της ακτινογραφίας, ενώ αποδείχτηκε και μέσω νεκροψίας. Η έλευση της υπερηχοκαρδιογραφίας επέτρεψε στους ερευνητές να εμβαθύνουν αναλυτικότερα στην αναδιαμόρφωση που υπόκειται η καρδιά μέσω της άσκησης, ενώ τα τελευταία χρόνια η χρήση της μαγνητικής τομογραφίας βοήθησε ακόμα περισσότερο στη μελέτη των προσαρμογών που προκαλεί η άθληση στην καρδιά.
Οι βασικές προσαρμογές
H υποψία, ότι η άθληση προκαλεί μορφολογικές και λειτουργικές προσαρμογές στην καρδιά («αθλητική καρδιά»), είναι μία πολύ παλιά υπόθεση, η οποία είναι πλέον κοινή επιστημονική πεποίθηση. Η αύξηση του μεγέθους της καρδιάς είναι μία προσαρμογή της συστηματικής άθλησης. Η μεγέθυνση προέρχεται είτε από την αύξηση της διαμέτρου της αριστερής κοιλίας (ειδικότερα της τελοδιαστολικής, του σημείου, δηλαδή, που η κοιλία βρίσκεται στο μέγιστο βαθμό διαστολής της, ακριβώς πριν την έναρξη της συστολής), είτε από την αύξηση του πάχους των τοιχωμάτων της. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει πολλές έρευνες με χιλιάδες άτομα να συμμετέχουν σε αυτές, προκειμένου να αποδειχτεί η ύπαρξη του φαινομένου της «καρδιάς του αθλητή», αλλά και να αποκαλυφθούν πιθανές λειτουργικές και μορφολογικές διαφοροποιήσεις που επέρχονται στην καρδιά από την προπόνηση.
Οι δύο «δρόμοι»
Παλαιότερα, ο Morganroth προσπάθησε να περιγράψει δύο διαφορετικές μορφές ανάπτυξης της καρδιάς ανάλογα με την άσκηση, στην οποία υποβάλλονταν οι αθλούμενοι: τη «δυναμικά» και την «αερόβια» γυμνασμένη καρδιά. Χρησιμοποιώντας υπερηχοκαρδιογραφία, παρατηρήθηκε ότι, στους αθλητές που έκαναν προπόνηση δύναμης, υπήρξε ομόκεντρη (concentric) ανάπτυξη της καρδιάς, δηλαδή, αύξηση του πάχους του τοιχώματος της αριστερής κοιλίας και φυσιολογικός τελοδιαστολικός όγκος (ο όγκος αίματος που βρίσκεται στην κοιλία τη στιγμή της τελοδιαστολής). Αντίθετα, σ’ αυτούς που έκαναν προπόνηση αντοχής, υπήρξε έκκεντρη ανάπτυξη (eccentric) με αύξηση του τελοδιαστολικού όγκου και φυσιολογική αύξηση του πάχους των τοιχωμάτων της αριστερής κοιλίας (Εικόνα 1).
Η υπόθεση «Morganroth» έγινε ευρέως αποδεκτή από τους επιστήμονες που ασχολούνται με την εργοφυσιολογία. Έκτοτε έγιναν πολλές έρευνες που ενίσχυσαν αυτή την υπόθεση.Τα τελευταία χρόνια, όμως, υπάρχουν κάποιες έρευνες που διαφοροποιούνται κυρίως σ’ ό,τι αφορά στην επίδραση της άσκησης δύναμης. Να σημειωθεί εδώ, ότι η ενδεχόμενη έκκεντρη ανάπτυξη της καρδιάς έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του όγκου παλμού (η ποσότητα αίματος που εξωθεί η καρδιά σε κάθε συστολή). Η αύξηση του όγκου παλμού είναι μία προσαρμογή που θα μπορούσε να προκαλέσει βελτίωση της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου (VO2max) και τηςαπόδοσης, κυρίως σε αθλητές αντοχής.
Η επίδραση της προπόνησης στην καρδιά νεαρών αθλητών
Οι καρδιακές προσαρμογές που προκαλεί η άσκηση στα παιδιά και στους εφήβους απασχολεί λίγα χρόνια την ερευνητική κοινότητα, ενώ οι σχετικές έρευνες δεν είναι πολλές. Έτσι η πληροφόρηση σχετικά με την αναδιαμόρφωση της καρδιάς νεαρών αθλητών ή παιδιών είναι σχετικά μικρή. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε πώς επηρεάζεται η καρδιά μορφολογικά και λειτουργικά σε νεαρή ηλικία μετά από συστηματική άσκηση. Αυτή η γνώση μπορεί να βελτιώσει τις μεθόδους προπόνησης, έτσι ώστε να υπάρξουν τα βέλτιστα αποτελέσματα και να αποφεύγονται πιθανοί περιορισμοί που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη της καρδιάς.
Για πολλά χρόνια επικράτησε η υπόθεση, ότι στις περιπτώσεις που παιδιά και έφηβοι υποβάλλονταν σε έντονη αναερόβια προπόνηση για μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτό είχε ως συνέπεια την ομόκεντρη ανάπτυξη της καρδιάς, κάτι που περιόριζε σημαντικά την τελοδιαστολική διάμετρο της αριστερής κοιλίας (ΤΔΔΑΚ) και κατά συνέπεια τον τελοδιαστολικό όγκο, τον όγκο παλμού και, ως αποτέλεσμα, τη VO2max. Το τελικό αποτέλεσμα σε μία τέτοια υπόθεση είναι ο περιορισμός της αερόβιας βελτίωσης λόγω των νέων χαρακτηριστικών της καρδιάς.Η αλήθεια, βέβαια, είναι, ότι σε πολύ νεαρή ηλικία (κάτω από 12 ετών) είναι δύσκολο να παρατηρηθούν σημαντικές διαφοροποιήσεις, γιατί η διάρκεια, αλλά κι η ένταση της προπόνησης που έχουν δεχτεί οι μικροί αθλητές, είναι ανεπαρκείς για να δημιουργήσουν ξεκάθαρα χαρακτηριστικά αθλητικής καρδιάς. Επίσης, το ορμονικό προφίλ των προέφηβων δεν ευνοεί την ανάπτυξη της καρδιάς.
Για να δείτε θέματα ενδυνάμωσης-ευλυγισίας ειδικά για δρομείς πατήστε εδώ.
Παρόλα αυτά, έχουν υπάρξει έρευνες που παρατήρησαν αύξηση του πάχους των τοιχωμάτων της αριστερής κοιλίας σε κολυμβητές ηλικίας 6-7 ετών μετά από 8 μήνες προπόνησης. Οι περισσότεροι συγγραφείς συμφωνούν, ότι απαιτούνται δύο περίπου χρόνια συστηματικής προπόνησης για να εμφανιστούν ξεκάθαρες προπονητικές και καρδιολογικές προσαρμογές. Έρευνες που ασχολήθηκαν με έφηβους (14-18 ετών), παρατήρησαν μία προφανή υπερτροφία της αριστερής κοιλίας. Έχει παρατηρηθεί αρκετές φορές, ότι στους νεαρούς αθλητές φαίνεται να προηγείται μία διάταση της αριστερής κοιλίας, με ταυτόχρονη αύξηση της ΤΔΔΑΚ, και έπεται η αύξηση του πάχους των τοιχωμάτων.
Επίσης, στο ξεκίνημα της αθλητικής καριέρας εμφανίζεται αύξηση της τελοδιαστολικής διαμέτρου της αριστερής κοιλίας, χωρίς να αυξάνεται το πάχος των τοιχωμάτων, κι αυτό μπορεί να συμβεί στην ηλικία των 9-12 ετών ή και λίγο αργότερα στην ηλικία 12-14. Αντίθετα, στους ενήλικες αθλητές παρατηρείται μία ελαφριά αύξηση πρώτα στο πάχος των τοιχωμάτων και μετά στην ΤΔΔΑΚ. Η πιο έντονη αύξηση στην ΤΔΔΑΚ, ειδικά στους αθλητές αντοχής, δικαιολογείται από την απλή διαπίστωση, ότι υπάρχει αυξημένη απαίτηση αίματος στην αερόβια μορφή άσκησης που οδηγεί σε αυξημένη φλεβική επαναφορά και μεγαλύτερο επομένως προφορτίο, με κατάληξη έναν αυξημένο όγκο παλμού. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που αυξάνεται νωρίτερα η ΤΔΔΑΚ και κατόπιν το πάχος του τοιχώματος της αριστερής κοιλίας. Η καθυστερημένη αύξηση του πάχους των τοιχωμάτων εξηγείται, επίσης, από την ανεπαρκή ορμονική υποστήριξη και ειδικά την ένδεια τεστοστερόνης στις μικρές ηλικίες που είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του καρδιακού τοιχώματος. Αυτός είναι και ο λόγος που ο καρδιακός μυς αυξάνει μετά την ηλικία των 13-14 ετών.
Συμπέρασμα-πρακτικές εφαρμογές
Τα ερωτήματα σχετικά με τις σωστές προπονητικές επιβαρύνσεις για την καλύτερη μορφολογική και λειτουργική ανάπτυξη της καρδιάς στην αναπτυξιακή ηλικία σε μεγάλο βαθμό δεν απαντώνται από τη βιβλιογραφία. Υπήρχε η υποψία, με βάση τη θεωρία Morganroth, ότι η υπερβολική αναερόβια προπόνηση θα δημιουργούσε ένα περιοριστικό περιβάλλον στην καρδιά των μικρών αθλητών, αφού η ομόκεντρη ανάπτυξη ίσως οδηγούσε σε περιορισμό της αύξησης της ΤΔΑΑΚ που θα είχε ως αποτέλεσμα μικρότερο όγκο παλμού και χαμηλότερες τιμές της VO2max. Αυτό το ενδεχόμενο δεν επαληθεύεται, αλλά η έκκεντρη ανάπτυξη φαίνεται να επικρατεί με παράλληλη αύξηση και των δύο (τελοδιαστολικής διαμέτρου και πάχος τοιχώματος).
Το γεγονός, ότι πολλοί νεαροί αθλητές αντοχής υπεραποδίδουν σε μικρή ηλικία και μετά, παρότι συνεχίζουν να προπονούνται συστηματικά, μάλιστα ακόμα και πιο έντονα, ακολουθεί ένα πλατό ή ακόμα και κάμψη στην αγωνιστική τους απόδοση, θα πρέπει να αποδοθεί μάλλον σε περιφερικούς παράγοντες παρά σε κεντρικούς, δηλαδή, σε παράγοντες πέραν της καρδιάς. Παρότι χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, φαίνεται ότι η προπόνηση αντοχής σε μικρή ηλικία δεν έχει «τοξικά» αποτελέσματα σε ό,τι αφορά στην ανάπτυξη της καρδιάς. Σίγουρα, βέβαια, δεν μπορεί κάποιος να προτείνει με βεβαιότητα ποιες είναι οι κατάλληλες επιβαρύνσεις, ώστε να υπάρξουν τα καλύτερα αποτελέσματα σχετικά με την ανάπτυξη της καρδιάς των μικρών αθλητών. Ειδικά στην Ελλάδα, ένα πολύ μικρό ποσοστό των πρωταθλητών αντοχής της κατηγορίας παμπαίδων και παίδων φτάνει στο σημείο να βελτιώνεται και να πρωταγωνιστεί και στην κατηγορία τωναντρών μερικά χρόνια αργότερα.
Δημοσίευση στο Runner νο. 89, του Λευτέρη Ραφαηλάκη, Κ.Φ.Α. MSc Εργοφυσιολόγος, Προπονητής στίβου, Υποψήφιος Διδάκτωρ Παν/μίου Θεσσαλίας
