Σε περιπτώσεις οξείας οσφυαλγίας, η πρώτη σκέψη κατευθύνεται δικαιολογημένα στις συχνό- τερες αιτίες, όπως στην οσφυϊκή θλάση, την κήλη του μεσοσπονδύλιου δίσκου ή την εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια. Ωστόσο, πολλές φορές οι προβλέψεις διαψεύδονται από τα ίδια τα γεγονότα. Οι διαγνωστικές εξετάσεις αδυνατούν να αναδείξουν με σαφήνεια την αιτία του πόνου, η θεραπευτική αγωγή δεν έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, ενώ την ίδια ώρα, ο ασθενής συνεχίζει να υποφέρει αναγκαζόμενος ν’ αναστείλει τις δραστηριότητές του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ανακαλύπτουμε συνήθως ανατομικές ιδιομορφίες στην κατασκευή της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης που εξηγούν με τον καλύτερο τρόπο τη σχετική ευαισθησία και την ευπάθεια της μέσης.
Οι ανατομικές ιδιομορφίες στην κατασκευή της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης (άλλοτε φέρουν το όνομα «συγγενείς διαμαρτίες») είναι τόσο συχνές που πολλοί επιστήμονες αμφισβητούν την αιτιολογική τους σχέση με την οσφυαλγία. Είναι όμως βέβαιο ότι διαταράσσουν τη στατική ισορροπία της περιοχής και παρενοχλούν την εμβιομηχανική των φυσικών δραστηριοτήτων, όπως είναι το τρέξιμο. Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε ενδεικτικά σε τρεις από αυτές, χωρίς τούτο να σημαίνει πως είναι και οι μόνες.
Ατελής δισχιδής ράχη
Ως ατελής δισχιδής ράχη (spina bifida occulta) θεωρείται η ελλιπής ανάπτυξη σπονδύλων σε οποιοδήποτε επίπεδο της σπονδυλικής στήλης, με κυριότερη εντόπιση την οσφυοϊερά περιοχή. Πρόκειται για τυχαίο εύρημα, καθώς αποκαλύπτεται με αφορμή τον ακτινολογικό έλεγχο που διενεργείται για άλλο σκοπό. Ωστόσο, θα μπορούσε κάποιος να υποψιαστεί την παρουσία ατελούς δισχιδούς ράχης αν ήταν λίγο περισσότερο προσεκτικός. Γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις, στο δέρμα πάνω από το οστικό έλλειμμα, διαπιστώνεται η παρουσία τούφας τριχών (σαν αλογοουρά Κενταύρου), δερματικό εντύπωμα ή ερυθρά κηλίδα.
Εντούτοις, το ίδιο αυτό δέρμα είναι που καλύπτει το έλλειμμα προστατεύοντας τις ρίζες των νεύρων, οι οποίες σε άλλη περίπτωση θα ήταν εκτεθειμένες και θα προκαλούσαν κινητικά ή/και αισθητηριακά προβλήματα. Υπολογίζεται ότι στο σύνολο του γενικού πληθυσμού ένα 23% παρουσιάζει ατελή δισχιδή ράχη και, από αυτό το υποσύνολο, μόνο ένα 2% παρουσιάζει συμπτώματα και κλινικά σημεία. Πρόκειται συνήθως για άτομα με συνοδό προβολή του υποκείμενου υποπλαστικού δίσκου ή για σπάνιες περιπτώσεις, όπου συνυπάρχουν και άλλες συγγενείς διαμαρτίες (ημισπόνδυλοι, οστικές γέφυρες μεταξύ των σπονδύλων, διαστηματομυελία κλπ.).
Ιεροποίηση του 5ου οσφυϊκού σπονδύλου
Η ανθρώπινη σπονδυλική στήλη σχηματίζεται στην εμβρυική περίοδο της ζωής. Πριν τον τοκετό, έχουν προλάβει οι 5 σπόνδυλοι που συναποτελούν την οσφυϊκή μοίρα να ξεχωρίσουν και να λάβουν το τελικό τους σχήμα. Ακριβώς κάτω από αυτούς, το ιερό οστό έχει και αυτό σχηματιστεί από τη συνένωση των 5 ιερών σπονδύλων.
Οι οσφυϊκοί σπόνδυλοι είναι επιφορτισμένοι να στηρίζουν το μεγαλύτερο βάρος του ανθρώπινου σώματος και να διευκολύνουν τις κινήσεις του κορμού και των κάτω άκρων. Σε αυτές τις λειτουργίες συντείνουν τόσο το σχήμα τους όσο και η ευκολία ανεξάρτητης κίνησης ανάμεσά τους. Παρόλα αυτά, κατά τη δημιουργία και τον επιμερισμό των σπονδύλων στην εμβρυική περίοδο, τυχαίνει συχνά ο πέμπτος οσφυϊκός σπόνδυλος (Ο5) να μην ανεξαρτητοποιηθεί από τον πρώτο ιερό σπόνδυλο (Ι1), αλλά να παραμείνει ενωμένος, μερικά ή ολικά, με αυτόν.
Άλλοτε ο διαχωρισμός των σπονδύλων γίνεται με αντίστροφο τρόπο και, αντί ιεροποίησης του Ο5 σπονδύλου, έχουμε οσφυοποίηση του Ι1. Και στις δυο περιπτώσεις υπάρχει διαταραχή στη δυναμική επάρκεια της περιοχής, οι μύες που την κινούν κουράζονται ευκολότερα και το άτομο διαμαρτύρεται συχνά για οσφυαλγίες.
Τροπισμός των αρθρικών αποφύσεων
Αντίθετα με την επικρατούσα άποψη, οι σπόνδυλοι δεν συνδέονται μεταξύ τους μόνο με τους μεσοσπονδύλιους δίσκους, αλλά διαθέτουν 2 ζευγάρια αρθρικών αποφύσεων γι’αυτόν το σκοπό.
Συγκεκριμένα, οι δύο αποφύσεις του υπερκείμενου σπονδύλου συνδέονται με τις δύο του υποκείμενου, σ’ αυτό που ονομάζουμε σπονδυλο-σπονδυλική διάρθρωση.
Στην οσφυοϊερά περιοχή, εκεί δηλαδή που συνδέεται ο 5ος οσφυϊκός σπόνδυλος με τον 1ο ιερό, ο προσανατολισμός των αρθρικών αποφύσεων μπορεί να μην είναι ο αναμενόμενος. Οι αποφύσεις συνδέονται μεν, αλλά με περίεργο προσανατολισμό (τροπισμό). Το γεγονός θα περνούσε ίσως απαρατήρητο, αν δεν προκαλούσε ευνόητες διαταραχές στη μυϊκή λειτουργία που καλείται να αντισταθμίσει το έλλειμμα. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, ο τροπισμός αυτός μπορεί να οδηγήσει σε πρώιμη φθορά των διαρθρώσεων και εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Δεν χρειάζεται πανικός
Οι καταστάσεις που αναφέρθηκαν, δεν είναι σε καμιά περίπτωση κληρονομούμενες, γιατί γι’ αυτές δεν ευθύνεται κάποιο παθολογικό γονίδιο που να μεταδίδεται με τον επικρατούντα ή τον υπολειπόμενο χαρακτήρα. Είναι καταστάσεις συγγενείς, δηλαδή δημιουργούνται γι’ άγνωστους λόγους στην ενδομήτρια περίοδο της ζωής και αποτελούν μια μορφή «προίκας» για το άτομο που τις φέρει. Τον ακολουθούν δε μέχρι το τέλος του βίου του.
Το γεγονός αυτό οριοθετεί και τις θεραπευτικές ενέργειες. Η οξεία οσφυαλγία που συνδέεται με μια από αυτές τις καταστάσεις θα αντιμετωπιστεί φυσικά με παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη, αλλά εδώ δεν έχει θέση η δια βίου εξάρτηση από αυτά τα φάρμακα. Το ίδιο ισχύει για τη χειρουργική αντιμετώπιση. Πουθενά στον κόσμο δεν έχει τολμήσει κανείς να διορθώσει μια ατελή δισχιδή ράχη, μια ιεροποίηση του τελευταίου οσφυϊκού σπονδύλου, ή έναν τροπισμό των αρθρικών αποφύσεων.
Οι δρομείς που φέρουν μια παρόμοια συγγενή διαμαρτία δεν χρειάζεται να πανικοβάλλονται. Υπάρχουν λύσεις για το πρόβλημά τους, έτσι ώστε να μη στερηθούν τη χαρά της δρομικής μέθεξης. Τούτο σημαίνει ότι μπορούν να προγραμματίζουν τις επόμενες αγωνιστικές τους εξορμήσεις, να κάνουν όνειρα για μια καλή επίδοση ανάλογη με τις δυνατότητές τους, να ελπίζουν σε καινούργιες εμπειρίες και γνωριμίες.
Απαραίτητες προϋποθέσεις για την υπέρβαση οποιουδήποτε κωλύματος είναι η διατήρηση της ψυχραιμίας και η ιεράρχηση των ενεργειών.
Χρήσιμο για κάθε δρομέα είναι να θυμάται:
• την αξία της συστηματικής άσκησης
• τη σπουδαιότητα της σωστής προθέρμανσης
• την ενδυνάμωση των κοιλιακών και των ραχιαίων μυών
• τη συνεργασία με τον γιατρό, εφόσον ζητηθεί η γνώμη του
• την παρακολούθηση φυσικοθεραπείας, εφόσον κριθεί αναγκαία.
Δημοσίευση στο Runner νο. 87, του Νίκου Μαρκέα, Ορθοπαιδικού
