Είναι δεδομένο ότι το τρέξιμο και γενικότερα κάθε μορφή αθλητικής δραστηριότητας μπορεί να προσφέρει μια σειρά από σημαντικά οφέλη σε κάθε άνθρωπο. Οι λόγοι που οδηγούν κάθε έναν από εμάς στην άσκηση είναι διαφορετικοί και χαρακτηρίζουν τη σχέση μας με αυτήν. Aν, δηλαδή, θα αποτελεί μια συνεχή και σταθερή πηγή ευεξίας και ευχαρίστησης ή αν θα τη χρησιμοποιήσουμε περιστασιακά για να πετύχουμε κάποιους στόχους, στην οποία περίπτωση η έλλειψη πιο ουσιαστικών κινήτρων σύντομα θα μας οδηγήσει στην απραξία.
Όσοι ασχολούνται με την άσκηση περιγράφουν, αναφερόμενοι στα θετικά της στοιχεία, την ευχάριστη διάθεση που βιώνουν καθ’ όλη τη διάρκειά της. Η εμπλοκή με την άσκηση, ξεκινά ικανοποιώντας κατ’ αρχάς κάποια από τα κίνητρα του ατόμου, είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά. Τα κίνητρα αναφέρονται ως η αρχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η λέξη προέρχεται από τη λατινική λέξη «motere» που σημαίνει «κινώ». Είναι οι ενεργοποιητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, με διαφορετική προέλευση, εσωτερική ή εξωτερική.
Τα εσωτερικά κίνητρα αναφέρονται στην εσωτερική ανταπόδοση που λαμβάνει το άτομο, σχετικά με την πραγματοποίηση μιας δραστηριότητας. Μπορεί να είναι η βελτίωση της προσωπικής υγείας, η διασκέδαση, η καλύτερη εικόνα του σώματός του, η ικανοποίηση της περάτωσης μιας επίπονης (για τον ίδιο) φυσικής δραστηριότητας, η αύξηση της αυτοεκτίμησης. Τα εξωτερικά κίνητρα συνδέονται με ό, τι μπορεί να παρακινήσει το άτομο προς την άσκηση και βρίσκεται στο περιβάλλον του. Η παρέα με τους φίλους, η προσπάθεια για επικοινωνία, η βελτίωση της εικόνας μας απέναντι στους άλλους, η προτροπή των γύρω μας για άσκηση, συντελούν στην αποδοχή της φυσικής δραστηριότητας και την εμπλοκή μας σ’ αυτή.
Οι έρευνες στον τομέα της άσκησης, ίσως και γενικότερα, περιγράφουν τα εσωτερικά κίνητρα ως τα πιο ισχυρά, για να ξεκινήσει και να παραμείνει κάποιος σε μια δραστηριότητα. Τα εξωτερικά κίνητρα αποτελούν με τη σειρά τους έναν πολύ σημαντικό παράγοντα στην προσπάθεια του ατόμου να «βρει» λόγους για να ξεκινήσει και να συνεχίσει να ασκείται. Τα εσωτερικά και εξωτερικά κίνητρα δεν λειτουργούν αντίθετα, αλλά αποτελούν στοιχεία που ενισχύουν το άτομο για να ενεργοποιηθεί. Είναι πιθανό κάποιος να ασκείται για τη βελτίωση της υγείας του και την άντληση ικανοποίησης και ευχάριστης διάθεσης (εσωτερικά κίνητρα) και παράλληλα να αναζητά στο πεδίο άσκησης και την επικοινωνία με κάποιους φίλους, την κοινωνικοποίησή του ή τη βελτίωση της εξωτερικής του εικόνας για να είναι αρεστός (εξωτερικά κίνητρα).
Κρίσιμο σημείο
Το στοιχείο που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή είναι το να μην ξεπεράσουν τα εξωτερικά κίνητρα σε ισχύ, τα εσωτερικά, ή να αθλούμαστε μόνο με εξωτερικό κίνητρο. Έχει διαπιστωθεί ερευνητικά ότι όταν το άτομο στηρίζεται μόνο σε εξωτερικό κίνητρο, είναι πιο εύκολο να κουραστεί ψυχολογικά, καθώς από ένα σημείο και έπειτα θα «ελέγχεται» από το περιβάλλον του και θα καθορίζει τη συμπεριφορά του με βάση τη δραστηριότητα των γύρω του. Όταν τελικά θα σταματήσει να υφίσταται το εξωτερικό κίνητρο, θα σταματήσει και ο ίδιος την προσπάθειά του. Τα εσωτερικά κίνητρα από την άλλη είναι πιο σταθερά, δίνουν στο άτομο την αίσθηση της αυτονομίας και τη δυνατότητα να ασκείται και να βρίσκει ενδιαφέρον ακόμη και όταν είναι μόνο του. Υποστηρίζεται δε ότι, όταν τα εξωτερικά κίνητρα αποκτήσουν περισσότερη ισχύ έναντι των εσωτερικών, το άτομο σταματά να βιώνει ευχάριστο συναίσθημα από τη δραστηριότητα και εκλαμβάνει τη διαδικασία ως υποχρεωτική, άρα και με την πρώτη ευκαιρία πιθανό να τη σταματήσει.
Μια ιστορία θα σας πω…
Χαρακτηριστική του ρόλου των κινήτρων είναι η παρακάτω ιστορία: Μια παρέα παιδιών συνήθιζε να παίζει στην αυλή ενός ηλικιωμένου κυρίου, κάθε απόγευμα μετά το σχολείο. Διασκέδαζαν, τους ευχαριστούσε η παρέα και το παιχνίδι, βίωναν ευχάριστα συναισθήματα, με την απόλυτη ανοχή του ιδιοκτήτη της αυλής ο οποίος απολάμβανε με τη σειρά του την «παρέα» από τις φωνές των παιδιών. Κάποια ημέρα ο ηλικιωμένος κύριος θέλοντας να ανταποδώσει στα παιδιά τη συντροφιά τους, τους προσέφερε ένα μικρό ποσό, ως φιλοδώρημα, με σκοπό να ενισχύσει τα κίνητρά τους και να παραμείνουν για μεγάλο διάστημα στον ίδιο χώρο. Από την ημέρα εκείνη τα παιδιά, λαμβάνοντας το κίνητρο της παρουσίας τους στο χώρο παιχνιδιού ως εξωτερικό, μείωσαν την παρουσία τους ωσότου τελικά σταμάτησαν να πηγαίνουν, ακόμη και αν υπήρχε το φιλοδώρημα ως κίνητρο. Η ισχυρή παρουσία του εξωτερικού κινήτρου στην παρούσα φάση και η αίσθηση ότι κάποιος άλλος ελέγχει την εκεί παρουσία τους, μείωσε την ευχαρίστηση που βίωνε η παρέα των παιδιών και σταδιακά τους οδήγησε στην απομάκρυνση.
Εσωτερικό ξεκαθάρισμα
Η εμπλοκή με την άσκηση και ο χρόνος παραμονής μας σ’ αυτή εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το κίνητρο για το οποίο δραστηριοποιούμαστε από το «γιατί» της συμπεριφοράς μας. Όταν το «γιατί» απαντά σε εσωτερικά, δικά μας, προσωπικά ερωτήματα, η συμπεριφορά μας σταθεροποιείται και μας ικανοποιεί.
Όταν προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήματα του περιβάλλοντός μας, τότε η συμπεριφορά μας θα σταματήσει, καθώς το συγκεκριμένο ερώτημα δεν έχει προέλευση και ο «εξωτερικός» παρακινητής παύει κάποια στιγμή να υφίσταται.
Όπως και οι περισσότερες δραστηριότητες της ζωής μας έτσι και η άσκηση απαιτεί το να βρούμε και να ξεκαθαρίσουμε την αιτία για την οποία εμπλεκόμαστε ή να αναζητήσουμε την εσωτερική μας ικανοποίηση, ώστε να «εξασφαλίσουμε» τη μέγιστη δυνατή παραμονή μας και την αποκόμιση των μεγαλύτερων δυνατών ωφελειών από τη φυσική δραστηριότητα.
Δημοσίευση στο Runner Magazine νο 42, του Γιάννη Ζαρώτη, Ψυχολόγου-Αθλητικού Ψυχολόγου
