Λίγο-πολύ, όλους μας έχουν απασχολήσει. Στην πράξη, όμως, ελάχιστοι είναι αυτοί που γνωρίζουν τι πραγματικά είναι αλλά και τις επιπτώσεις της κατανάλωσής τους στην υγεία μας. Η Ειρήνη Χριστάκη, μας βοηθά να κατανοήσουμε τη φύση των μεταλλαγμένων τροφίμων αλλά και να δούμε τους κινδύνους που κρύβουν πίσω από τις… ετικέτες τους.
Παλιό το… κόλπο, νέος ο μηχανισμός
Η γενετική τροποποίηση στις αγροτικές καλλιέργειες, αλλά και στο ζωικό βασίλειο, δεν είναι κάτι τόσο καινούργιο όσο θα φανταζόταν κανείς. Τόσο το μπόλιασμα των δέντρων, όσο και η διασταύρωση ζώων είναι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται φυσικά εδώ και εκατοντάδες χρόνια έτσι ώστε με την αλλαγή των ιδιοτήτων τους οι οργανισμοί αυτοί να προσαρμόζονται πιο εύκολα σε νέο περιβάλλον.
Οι μηχανισμοί αυτοί, όμως, είναι φυσικοί, ενώ στα σύγχρονα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα, οι συγκεκριμένοι μηχανισμοί είναι τεχνητοί και δεν αφορούν ράτσες του ίδιου είδους, αλλά διασταύρωση γονιδίων πολύ διαφορετικών οργανισμών. Τα ερωτήματα που τίθενται όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια είναι κατά πόσο αυτά τα προϊόντα έχουν εισχωρήσει στη διατροφή μας και πόσο επικίνδυνα μπορεί να είναι για την υγεία μας.
Τι ισχύει
Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα μεταβάλλεται διαρκώς και θεωρείται η πιο αυστηρή παγκοσμίως. Μετά από έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2005 και με συναίνεση της κάθε χώρας ξεχωριστά, επιτρέπεται η καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων τροφίμων.
Τα πιο διαδεδομένα τρόφιμα είναι συγκεκριμένα είδη αραβοσίτου και πατάτας, ενώ εκτός Ευρώπης καλλιεργείται ιδιαίτερα γενετικά τροποποιημένη σόγια, καλαμπόκι και ντομάτες. Ο βασικός κανόνας που ισχύει στην Ευρώπη είναι ότι οποιοδήποτε τρόφιμο περιέχει περισσότερο από 0,9% γενετικά τροποποιημένα συστατικά, θα πρέπει αυτό να αναγράφεται στην ετικέτα του. Αυτός ο κανόνας έχει δύο όψεις για τον καταναλωτή. Από την μια πλευρά, δεν του επιτρέπει να γνωρίζει αν το τρόφιμο που καταναλώνει, περιέχει έστω και μικρές ποσότητες γενετικά τροποποιημένων τροφίμων, και από την άλλη, υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις – ακόμα και στην Ελλάδα – που έχουν ανιχνευτεί μεγαλύτερες συγκεντρώσεις από τις επιτρεπόμενες, χωρίς αυτό να αναγράφεται στην ετικέτα του τροφίμου.
Οι κίνδυνοι
Πέρα όμως, από την τυπική πλευρά της αναγραφής των γενετικά τροποποιημένων συστατικών στις ετικέτες τροφίμων, αυτό που έχει σημασία είναι κατά πόσο αυτά τα τρόφιμα είναι επικίνδυνα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Έχουν πραγματοποιηθεί δεκάδες μελέτες που διερευνούν την επίδραση αυτών των τροφίμων στην υγεία των ζωικών οργανισμών, με τις περισσότερες από αυτές να έχουν γίνει σε επίμυες (αρουραίους).
Σύμφωνα με τις ανασκοπήσεις της Αμερικάνικης Ακαδημίας Περιβαλλοντικής ιατρικής, οι κίνδυνοι που εγκυμονούν για τους ζωικούς οργανισμούς τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα αφορούν αλλεργικές αντιδράσεις, προβλήματα στο αναπαραγωγικό και το γαστρεντερικό σύστημα, στους νεφρούς, στη ρύθμιση του μεταβολισμού και στην παραγωγή ορμονών όπως η ινσουλίνη. Ένα τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό του Βρετανικού Συνδέσμου Βιομηχανικής και Βιολογικής Έρευνας και δείχνει ότι τα ποντίκια μετά από 2 χρόνια καθημερινής πρόσληψης γενετικά τροποποιημένου αραβοσίτου εμφάνισαν αυξημένο κίνδυνο νεφροπάθειας και καρκινογένεσης. Επίσης, προηγούμενες μελέτες δείχνουν ότι ένας από τους κινδύνους που εγκυμονούν τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι να αναμιχθούν κομμάτια του DNA τους στους ζωικούς ιστούς – χωρίς να μπορεί κανείς να προβλέψει τι επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτή η διαδικασία.
Άλλες μελέτες έδειξαν ότι η κατανάλωση γενετικά τροποποιημένης πατάτας, προκάλεσε φλεγμονή και οίδημα στο γαστρεντερικό σύστημα επίμυων. Υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες που αναδεικνύουν πολλές από τις επιπτώσεις των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων. Κρίνεται απαραίτητο όμως αυτές οι μελέτες να εξελιχθούν για να μπορεί κανείς να πει ότι είναι ασφαλή ή μη τρόφιμα. Οι ενδείξεις από τις έρευνες που έχουν γίνει προς το παρόν υποδεικνύουν την αποφυγή τους.
Επί της ουσίας
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα που καλλιεργούνται και μπορεί να υπάρχουν στο πιάτο μας είναι το κραμβέλαιο (προέρχεται από την ελαιοκράμβη και χρησιμοποιείται συχνά για τηγάνισμα, σε τυποποιημένα σνακ και σάλτσες όπως η μαγιονέζα), κάποια είδη ντομάτας, πιπεριάς, καλαμποκιού, πατάτας, αραβοσίτου, σόγιας
Όλα αυτά τα τρόφιμα, όμως, αποτελούν πρώτες ύλες για πολλά τυποποιημένα τρόφιμα, όπως αλμυρά σνακ, αλλαντικά, σοκολάτες, επιδόρπια, προϊόντα fast food, έτοιμες σάλτσες και σούπες.
Μια ακόμα ανησυχία των ερευνητών είναι και οι γενετικώς τροποποιημένες ζωοτροφές, οι οποίες φαίνεται να επηρεάζουν την υγεία των ζώων αλλά και το κρέας και τα γαλακτοκομικά που παράγονται από αυτά.
Τις πταίει;
Το ερώτημα που εγείρεται για την επίδραση αυτού του είδους βιοτεχνολογίας είναι γιατί έχει επιτραπεί η καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων τροφίμων τη στιγμή που τα επιστημονικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι μπορεί να προκαλούν σοβαρά προβλήματα υγείας.
Σε μια ανασκόπηση του 2009 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Critical Reviews in Food Science and Nutrition, οι ερευνητές αναφέρουν ότι θα έπρεπε να γίνονται οι ανάλογες κλινικές μελέτες που γίνονται για να εγκριθεί ένα φάρμακο, πριν διατεθεί ένα τέτοιο τρόφιμο στην αγορά, καθώς φαίνεται να εγκυμονεί αρκετούς κινδύνους.
Της Ειρήνης Χριστάκη, Κλινικής Διαιτολογου-Διατροφολόγου, δημοσίευση στο Runner no. 72, Μ.Sc
