Είναι πάρα πολλοί οι Έλληνες επιστήμονες που διακρίνονται στο εξωτερικό σε διάφορους τομείς τόσο για το επιστημονικό έργο τους, όσο και για τη γενικότερη δράση και προσφορά τους. Ένας από αυτούς είναι ο Σταύρος Κάβουρας, τέως Επίκουρος Καθηγητής Εργοφυσιολογίας και Διατροφικής Αγωγής Αθλουμένων του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, τον οποίο είχαμε τη χαρά να φιλοξενούμε ως αρθρογράφο στα πρώτα χρόνια κυκλοφορίας του RUNNER.
Έπειτα από μία επιτυχημένη πορεία στην έρευνα γύρω από τη διατροφή και την άσκηση στη χώρα μας, αποφάσισε να συνεχίσει στις ΗΠΑ, όπου και βρίσκεται τα τελευταία χρόνια. Εκεί ηγείται μίας αξιόλογης ερευνητικής ομάδας στο Πανεπιστήμιο του Αρκάνσας. Η συζήτηση μαζί του ήταν ένας χείμαρρος από φρέσκες πληροφορίες γύρω από την ενυδάτωση και τη διατροφή των αθλητών, το τρέξιμο, αλλά και τον αθλητισμό γενικότερα!
Πλέον ζεις και εργάζεσαι στις ΗΠΑ. Με ποιο πανεπιστήμιο συνεργάζεσαι;
Εδώ και δύο περίπου χρόνια είμαι αναπληρωτής καθηγητής κινησιολογίας στο τμήμα της αθλητικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Αρκάνσας. Πρόκειται για ένα αρκετά μεγάλο πανεπιστήμιο με 30.000 φοιτητές και περίπου 1.500 καθηγητές, το οποίο μάλιστα βρίσκεται πολύ ψηλά στον αθλητισμό, ειδικά στον στίβο. Μάλιστα η αθλήτρια που πήρε το ασημένιο μετάλλιο στο Ρίο πίσω από την Κατερίνα Στεφανίδη, η Σάντι Μουρ, ήταν φοιτήτρια εδώ.
Ποια είναι τα προγράμματα που τρέχετε αυτή τη στιγμή;
Έχω την τύχη να είμαι επικεφαλής μιας μεγάλης ομάδας 22 ατόμων, με μεταπτυχιακούς, διδακτορικούς και μεταδιδακτορικούς φοιτητές. Αυτήν την περίοδο τρέχουμε πραγματικά τρία πολύ ενδιαφέροντα θέματα τόσο στον τομέα του αθλητισμού, όσο και στον τομέα της υγείας. Κεντρικό θέμα είναι η πρόσληψη υγρών, κυρίως του νερού, και η επίδρασή της στην αθλητική απόδοση, αλλά και στην υγεία και συγκεκριμένα στη ρύθμιση της γλυκόζης. Πολύ απλά, προσπαθούμε να βρούμε τι ακριβώς γίνεται, όταν κάποιος πίνει ή δεν πίνει νερό.
Ποιες είναι οι πιο ισχυρές τρέχουσες θεωρίες;
Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί ένα αντίθετο κλίμα όσον αφορά στην πρόσληψη νερού. Κι αυτό γιατί επικράτησε κάποια στιγμή η θεωρία «πίνε μόνο όσο διψάς».
Επειδή η δράση δημιουργεί και αντίδραση, πολλοί έκαναν το ακριβώς αντίθετο, άρχισαν να πίνουν μανιωδώς νερό, συσπειρώνοντας μάλιστα επιστήμονες στο αντίθετο άκρο.
Όλα αυτά τώρα για ανθρώπους, οι οποίοι τρέχουν έναν μαραθώνιο σε 4 ή 5 ώρες, έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα. Έτσι, αν ένας δρομέας που θα τρέξει την απόσταση σε τέτοιους χρόνους, πίνει σε κάθε σταθμό αρκετό νερό, εκτός του ότι θα πάρει αρκετό βάρος, το οποίο θα τον δυσκολέψει ακόμα περισσότερο, υπάρχει και ο κίνδυνος της αραιωτικής υπονατριαιμίας, η οποία μπορεί να οδηγήσει και στον θάνατο. Για να μην τρομάζουμε βέβαια τον κόσμο, είναι ελάχιστα τα καταγεγραμμένα περιστατικά θανάτου από την υπονατριαιμία.
Τελικά, ποια είναι η ενδεδειγμένη ποσότητα και πώς πρέπει να καταναλώνεται;
Αυτό προσπαθούμε να δούμε κι εμείς. Βέβαια, να ξεκαθαρίσουμε πως ιδανική ποσότητα δεν υπάρχει, είναι καθαρά προσωπική υπόθεση, αφού η ακριβής ποσότητα νερού που χρειάζεται ο καθένας, είναι διαφορετική από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Σε μία μελέτη που τρέχουμε αυτή τη στιγμή, χρησιμοποιούμε ρινογαστρικούς σωλήνες (από τη μύτη στο στομάχι) την ώρα που οι αθλητές εκτελούν τρέξιμο ή ποδήλατο σε θερμό περιβάλλον.
Έτσι, ενώ τους δίνουμε να πιούν μικρές δόσεις νερού (περίπου 25 ml) κάθε 5 λεπτά για να μην διψούν, σε μια από τις δοκιμές εγχέουμε επιπλέον νερό κατευθείαν στο στομάχι τους μέσω του ρινογαστρικού σωλήνα. Έτσι οι αθλητές δεν διψούν, αλλά παράλληλα δεν γνωρίζουν αν είναι ή όχι καλά ενυδατωμένοι, απομονώνοντας έτσι τον ψυχολογικό παράγοντα. Τα αποτελέσματα για την ώρα δείχνουν πως η πλήρης αντικατάσταση της απώλειας υγρών από την εφίδρωση οδηγεί στην βέλτιστη απόδοση, ενώ όταν ο οργανισμός έχει αρνητικό ισοζύγιο, η απόδοση πέφτει.
Τι ισχύει για το mouth rinse (ξέπλυμα νερού ή ισοτονικού στο στόμα χωρίς να το καταπίνουμε);
Οι έρευνες έως τώρα έχουν δείξει πως το mouth rinse με νερό δεν φαίνεται να επηρεάζει την απόδοση. Αυτό που έχει όμως αποτέλεσμα είναι όταν ξεπλένεις το στόμα με υδατανθρακούχο ποτό, κάτι το οποίο έχει και ψυχολογικές βάσεις.
Επιπλέον, έχουμε καταλάβει πως οι φαρυγγικοί υποδοχείς, οι οποίοι βρίσκονται στην περιοχή του φάρυγγα, δίνουν σήμα στον οργανισμό με την κίνηση της κατάποσης, κάτι που επιδρά θετικά στην αθλητική απόδοση ακόμα και με νερό χωρίς υδατάνθρακες.
Πολύ ενδιαφέρουσα όμως είναι και η ιατρική διάσταση των ερευνών σας.
Πράγματι, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Ξεκινήσαμε από την Ελλάδα να μελετούμε την επίδραση της αφυδάτωσης στη λειτουργία του ενδοθηλίου. Κι έχουμε συμπεράνει πως όταν κάποιος αφυδατώνεται, το ενδοθήλιο δυσλειτουργεί για ένα περίπου 24ωρo, σε βαθμό παρόμοιο με εκείνο από το κάπνισμα ενός τσιγάρου. Ερευνώντας μάλιστα ανθρώπους που έχουν αυτό που λέμε «χρόνια ήπια αφυδάτωση», βλέπουμε ότι αυτό προκαλεί την αύξηση της αντιδιουρητικής ορμόνης. Η έκκρισή της επηρεάζει τη λειτουργία της πίεσης, του ήπατος και του παγκρέατος, καθώς και τη ρύθμιση της γλυκόζης.
Σε μια μελέτη που κάναμε σε διαβητικούς ασθενείς, βρήκαμε ότι όταν πίνουν λιγότερο νερό έχουν μεγαλύτερη δυσκολία στο να ρυθμίσουν τη γλυκόζη στο αίμα τους. Αυτό το διάστημα εξετάζουμε σε 60 υγιείς εθελοντές τη ρύθμιση της γλυκόζης μετά από ενδοφλέβια έγχυση αλατισμένου νερού. Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν πως όταν κάποιος αφυδατώνεται, εμφανίζει ήπια ινσουλινο-αντίσταση, παρόμοια με αυτή των ατόμων που έχουν προ-διαβήτη. Ο διαβήτης είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα υγείας στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες και αυτό οδήγησε και το αντίστοιχο υπουργείο υγείας των ΗΠΑ να αναγκάσει μέχρι το 2018 τις εταιρείες να αναφέρουν τα πρόσθετα σάκχαρα στη διατροφική ετικέτα των προϊόντων τους. Παράλληλα διενεργούμε μία μεγάλη μελέτη στον τομέα της παιδικής παχυσαρκίας και στην πρόσληψη υγρών.
Προσπαθούμε να φτιάξουμε μία ομάδα με 1.000 παιδιά και 1.000 γονείς και να μελετήσουμε την αλληλεπίδραση των διατροφικών συνηθειών αλλά και κατά πόσο η πρόσληψη νερού επηρεάζει τη λήψη βάρους.
Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, το τρέξιμο στην Ελλάδα γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Παρακολούθησες τα πρώτα στάδια της εξέλιξης αυτής και συνέβαλες με τις γνώσεις σου, δημοσιεύοντας άρθρα, δίνοντας ομιλίες και προσφέροντας τις υπηρεσίες σου. Περίμενες ότι θα φτάναμε σε αυτό το σημείο και ποιοι θεωρείς ότι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσμα;
Ο κόσμος έχει βαρεθεί την έννοια του γυμναστηρίου. Από ψυχολογικής άποψης η άσκηση σε εξωτερικό περιβάλλον είναι ακόμα καλύτερη, ενώ αποτελεί κι έναν πολύ οικονομικό τρόπο εκγύμνασης. Θα πρέπει να πω πως περίμενα την αύξηση του αριθμού των δρομέων και των ποδηλατών στην Ελλάδα, αν και ομολογώ πως έχω εντυπωσιαστεί από τον αριθμό των αγώνων. Ακόμα κι έτσι όμως θεωρώ πως για μία πόλη των σχεδόν 5 εκατομμυρίων κατοίκων, όπως η Αθήνα, τα νούμερα είναι ακόμα μικρά.
Σε βάθος χρόνου πιστεύω ότι θα δούμε και ορισμένα οφέλη στην κοινωνία από αυτό, αφού είναι αποδεδειγμένο πως η συστηματική άσκηση κάνει τους ανθρώπους πιο ζωντανούς, πιο παραγωγικούς, τους βοηθά να χάσουν βάρος αλλά και να αρρωσταίνουν λιγότερο, ενώ συνολικά επιδρά θετικά και στο σύστημα υγείας μίας χώρας. Στις ΗΠΑ μάλιστα τα τελευταία χρόνια το κράτος επιδοτεί την κατασκευή γυμναστηριακών χώρων εντός των εταιρειών, με αποτέλεσμα πολλές να έχουν δημιουργήσει τέτοιους για τους εργαζομένους τους.
Αλήθεια, θα μπορούσες να εντοπίσεις ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στον μέσο Έλληνα και στον μέσο Αμερικάνο ερασιτέχνη δρομέα/ ασκούμενο;
Και οι δύο έχουν ένα κοινό: Αγαπούν αυτό που κάνουν. Αν πάμε τώρα στις διαφορές, θα έλεγα πως ο Αμερικάνος αρέσκεται στο να ξοδεύει περισσότερα χρήματα για το «χόμπι» του, με αποτέλεσμα αυτή η οικονομία να ευδοκιμεί.
Μία ακόμα διαφορά είναι πως στις ΗΠΑ σχεδόν όλοι οι Αμερικάνοι κάποια στιγμή έκαναν κάποιο άθλημα, είτε στο σχολείο, στο κολλέγιο/πανεπιστήμιο, είτε εκτός σε οργανωμένες δραστηριότητες.
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο κόσμος να έχει μάθει να αγαπά τον αθλητισμό, κι έχει δημιουργήσει μία καλύτερη παιδεία γύρω από αυτόν. Δεν αρκεί μόνο να γυμναζόμαστε, θα πρέπει να μαθαίνουμε τι σημαίνει χάνω, κερδίζω, τραυματίζομαι.
Το τελευταίο διάστημα βλέπουμε τη συμμετοχή σου στο πρόγραμμα BluePrint for athletes. Θα μπορούσες να μας εξηγήσεις ποιοι είναι οι στόχοι του συγκεκριμένου προγράμματος; Με ποιον τρόπο συμμετέχεις;
Η προσπάθεια αυτή αποτελεί ένα προϊόν που ανέπτυξε μία πολύ μεγάλη εταιρεία ανάλυσης αίματος στις ΗΠΑ, η Quest Diagnostics. Ο λόγος που τους οδήγησε σε αυτό ήταν η διαπίστωση πως παγκοσμίως μεγάλωσε σημαντικά ο αριθμός ανθρώπων που παίρνουν τον αθλητισμό πολύ σοβαρά. Έτσι λοιπόν, με αυτό το πρόγραμμα επιδιώκουν να προσφέρουν οργανωμένες υπηρεσίες υψηλού επιπέδου σε μαζικού αθλητισμού αθλητές.
Το 2014 μία ομάδα 6-7 ειδικών, επιστημονικών συμβούλων, μαζί τους κι εγώ, βρεθήκαμε στον κεντρικό τομέα έρευνας και ανάπτυξης της εταιρείας, λίγο έξω από το Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια. Ήταν μία σπουδαία εμπειρία για μένα, αφού βρέθηκα σε ένα αδιανόητο εργαστήριο που ομολογώ, δεν πίστευα ότι υπάρχει.
Η κύρια ιδέα του προγράμματος είναι να βοηθήσει έναν αθλητή να ελέγχει την κατάσταση του οργανισμού του, μέσω μίας σειράς βιοχημικών, και όχι μόνο, μετρήσεων που αξιολογούν την κατάστασή του. Ο δικός μας ο ρόλος είναι να συμβουλέψουμε και να σχεδιάσουμε τέτοια πακέτα, ποιους δείκτες κόπωσης πρέπει να ελέγξεις, λαμβάνοντας υπόψη τα εξατομικευμένα στοιχεία και δεδομένα του αθλητή αλλά και το είδος του αθλήματος (αθλητές δύναμης, αντοχής κλπ.).
Για παράδειγμα, μία από τις εξετάσεις για δρομείς περιλαμβάνει μετρήσεις περιεκτικότητας ηλεκτρολυτών στον ιδρώτα, όπου μετρώνται πόσο συμπυκνωμένες είναι κάποιες ουσίες. Υπάρχουν κάποια άτομα που έχουν πολύ αλμυρό ιδρώτα (δηλαδή μεγάλη περιεκτικότητα σε νάτριο), οι οποίοι είναι πιο επιρρεπείς σε κράμπες. Το πρόγραμμα αυτό έχει ξεκινήσει πιλοτικά σε συγκεκριμένες πολιτείες στις ΗΠΑ και ο στόχος είναι να επεκταθεί αρχικά σε όλες τις ΗΠΑ.
Βρισκόμαστε λίγες εβδομάδες πριν τον Αυθεντικό Μαραθώνιο της Αθήνας, όπου θα λάβουν μέρος χιλιάδες Έλληνες δρομείς, ποια θα ήταν η συμβουλή σου σχετικά με την ενυδάτωσή τους;
Η καλύτερη συμβουλή για την ενυδάτωση είναι να μην σκεφτούν αυτό το θέμα την ημέρα του αγώνα. Φανταστείτε να ξυπνήσει ένας δρομέας το πρωί του αγώνα, να ανοίξει την ντουλάπα του και να πει: «ποια παπούτσια να φορέσω σήμερα;» Φυσικά κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. Το ίδιο ακριβώς πρέπει να κάνει και με τη διατροφή του. Η ιδέα είναι «προγραμμάτισε λοιπόν ότι είναι να βάλεις μέσα στο σώμα σου, αφού έχεις προγραμματίσει τι θα φορέσεις έξω από αυτό».
Για να γίνει αυτό μπορεί κανείς, μπορεί να κάνει μια απλή μέτρηση για να δει πόσο ιδρώνει. Ας κάνουν λοιπόν μία ώρα τρέξιμο χωρίς να πιούν καθόλου νερό και να ζυγιστούν πριν το τρέξιμο και αμέσως μετά. Κατά 100% η διαφορά αυτή είναι μόνο νερό. Βάσει αυτού μπορούν να καθοδηγήσουν τον εαυτό τους πόσο να πιούν. Είναι σημαντικό να εκπαιδευτούν επίσης στο να πίνουν κατά τη διάρκεια της άσκησης ακόμα και στους αγωνιστικούς ρυθμούς. Μπορούν ακόμα να σημειώσουν πάνω στο χέρι τους πότε και πόσο πρέπει να πιούν, όπως αντίστοιχα κάνουν πολλοί με τα περάσματα. Ουσιαστικά λοιπόν πρέπει να φτιάξουν ένα δικό τους, εξατομικευμένο πρωτόκολλο ενυδάτωσης.
Σε ευχαριστούμε πολύ για τις πολύ χρήσιμες πληροφορίες και σου ευχόμαστε καλή συνέχεια στο έργο σου.
Δημοσίευση στο Runner 92, του Βασίλη Παπαϊωάννου
