ΦΩΤΟ: VICTAH, PHOTORUN.NET
Οι γυναικείες συμμετοχές, κάθε ηλικίας, σε λαϊκούς δρομικούς αγώνες μικρής και μεγάλης διάρκειας, ακόμη και στο βουνό, έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Μπορεί να είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε γυναίκες να πρωταγωνιστούν σε δρομικά, και όχι μόνο αγωνίσματα υψηλού επιπέδου, αλλά με την άνθηση του δρομικού κινήματος στη χώρα η παρουσία τους πλέον είναι δυναμική, και στους ερασιτεχνικούς αγώνες του «Σαββατοκύριακου». Έτσι, όμως, όπως υπάρχει εμφανής διαφορά στα εξωτερικά χαρακτηριστικά ανάμεσα στα δύο φύλα, άλλο τόσο διαφέρουν και σε βασικές σωματομετρικές και φυσιολογικές δρομικές παραμέτρους. Το παρόν άρθρο είναι αφιερωμένο στις γυναίκες «μαχήτριες» των δρόμων και των μονοπατιών και στόχο έχει να ανασκοπήσει τα επιστημονικά αναγνωρισμένα έγκυρα πορίσματα που αφορούν στην αποτελεσματική πρόληψη και ουσιαστική αντιμετώπιση των δρομικών τραυματισμών στο όμορφο, μα καθόλου ασθενές, φύλο.
Εν αρχή… το γόνατο
Σε παλαιότερο άρθρο του RUNNER έχει αναφερθεί ήδη, ότι η πιθανότητα εμφάνισης δρομικού τραυματισμού είναι διπλάσια στις γυναίκες σε σχέση με τους άντρες, όταν αναφερόμαστε σε ερασιτεχνικό επίπεδο, κάτι που σε επαγγελματικό επίπεδο δεν παρατηρείται. Επίσης έχει αναφερθεί ότι η σωματική περιοχή που εμφανίζει συχνότερα τραυματισμό στο τρέξιμο είναι το γόνατο, κάτι που ισχύει και για τα δύο φύλα.
Το παθοβιολογικό μοντέλο που έχει προταθεί και δικαιολογεί την υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης πόνου στο γόνατο είναι απλό και μέχρι σήμερα εξυπηρετεί μια χαρά το σκοπό του (δηλαδή την αναγνώριση και αποκατάσταση προδιαθεσικών παραγόντων). Το μοντέλο αυτό αναλύει τα σωματικά τμήματα με τη μορφή αξόνων και γωνιών κίνησης και αναλύει τις δυνάμεις που εφαρμόζονται στις σωματικές δομές. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, το γόνατο δεν είναι ένα απλό μοχλικό σύστημα που ανοιγοκλείνει, όπως μπορεί να φανταστεί κάποιος. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα σύμπλεγμα τεσσάρων αρθρώσεων που η κάθε μία παρουσιάζει από 8 έως 12 βαθμούς ελευθερίας κίνησης (κατευθύνσεις στις οποίες μπορεί να κινείται)! Το περιθώριο λάθους είναι πολύ μικρό, ειδικά όταν αυτό συμβαίνει επαναλαμβανόμενα για πολλά χιλιάδες βήματα κατά τη διάρκεια δρομικών προπονήσεων και αγώνων!
Το σπουδαιότερο με το γόνατο είναι ότι βρίσκεται ανατομικά ανάμεσα σε δύο άλλα αρθρικά συμπλέγματα, το ισχίο-λεκάνη και την ποδοκνημική-άκρο πόδι (Εικόνα 1). Οποιαδήποτε κίνηση σε ένα από αυτά τα συμπλέγματα, επηρεάζει άμεσα το γόνατο. Αυτή η παρατήρηση και μόνο, όπως θα δούμε παρακάτω, δικαιολογεί και την «υπεροχή» της γυναίκας στους δρομικούς τραυματισμούς.
Οι βασικές «διαφορές»
Παρακάτω ακολουθεί η ανάλυση των σπουδαιότερων, κατά τη γνώμη μου, αναγνωρισμένων από τη βιβλιογραφία ανατομικών αποκλίσεων μεταξύ ανδρών – γυναικών και συνοδεύεται από εξήγηση του τρόπου με τον οποίο προδιαθέτουν για τραυματισμό. Να σημειώσουμε ότι αυτές οι ανατομικές αποκλίσεις, αποτελούν παρατηρήσεις και αφορούν το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών. Φυσικά, εξαιρέσεις υπάρχουν πάντοτε.
Ανατομικό εύρος λεκάνης
Οι γυναίκες έχουν ευρύτερη απόσταση ανάμεσα στις αρθρώσεις των ισχίων σε σχέση με του άντρες, γιατί η λεκάνη τους είναι ανατομικά περισσότερο φαρδιά (Εικόνα 2). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα στη μονοποδική στήριξη (φάση φόρτισης στο τρέξιμο) τα φορτία που φτάνουν στην ηβική σύμφυση (πρόσθιο σημείο σύνδεσης των οστών της λεκάνης και σημείο έκφυσης των κάτω κοιλιακών και προσαγωγών μυών) να είναι σημαντικά μεγαλύτερα λόγω μεγαλύτερου μοχλοβραχίονα (απόσταση ισχίου από το κέντρο της λεκάνης).
Τα παραπάνω σημαίνουν ότι προκειμένου να διατηρηθεί η απαραίτητη ανατομική οριζόντια ευθυγράμμιση στη λεκάνη στη φάση φόρτισης, απαιτείται σημαντική δραστηριότητα από τους γλουτιαίους, κοιλιακούς και προσαγωγούς μυς. Από προσωπική εμπειρία, το πρώτο πράγμα που συνήθως παρατηρείται σε συμπτωματικές ασθενείς είναι αδυναμία στους σταθεροποιούς τη λεκάνη μύες.
Εικόνα 1,2
Ανατομική γωνία ραιβότητας στο γόνατο
Η φαρδύτερη λεκάνη δημιουργεί αντισταθμιστικά μεγαλύτερη ανατομική γωνία ραιβότητας στο γόνατο στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες (Εικόνα 3). Έτσι αλλάζει η γωνία με την οποία τραβάει την επιγονατίδα ο δυνατός τετρακέφαλος. Επίσης εάν υπάρχει σχετική αδυναμία στους απαγωγούς και έξω στροφείς του ισχίου, λόγω περεταίρω δυναμικής βλαισής παραμόρφωσης στο γόνατο (έχει αναλυθεί το φαινόμενο σε προηγούμενο άρθρο – τεύχος), τότε η επιγονατίδα παρασύρεται αρκετά προς τα έξω από τη λαγονοκνημιαία ταινία με αποτέλεσμα ασύμμετρη φθορά στην επιγονατιδομηριαία άρθρωση (χονδρομαλάκυνση), ασύμμετρη φόρτιση στον επιγονατιδικό τένοντα (τενοντοπάθεια) και φυσικά υπέρμετρη πίεση της λαγονοκνημιαίας ταινίας κόντρα στον κόνδυλο του γόνατος (οστική προεξοχή στο έξω διαμέρισμα του γόνατος-σύνδρομο τριβής λαγονοκνημιαίας ταινίας). Πολλές από τις περιπτώσεις φαινομενικής αδυναμίας σταθεροποίησης της λεκάνης, με κατάλληλα τεστ αποδεικνύονται ως σφιχτή λαγονοκνημιαία ταινία ή συνδυασμός βράχυνσης ταινίας και αδυναμίας μυών.
Έυρος πρηνισμού ποδοκνημικής
Η μεγαλύτερη ανατομική γωνία ραιβότητας στο γόνατο στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες, δημιουργεί αντισταθμιστικά μεγαλύτερου εύρους πρηνισμό στη μέση της φάση στήριξης στο τρέξιμο. Ο πρηνισμός στη ποδοκνημική συνδυάζεται κινηματικά με εσωτερική στροφή στη κνήμη. Αυτή η παραπάνω στροφή στην κνήμη επειδή αυξάνει τα ποσοστά συστροφής που δημιουργούνται στο γόνατο, μπορεί να φθείρει υπό συνθήκες τους μηνίσκους του γόνατος γρηγορότερα. Δεν οφείλονται όλες οι περιπτώσεις πρηνισμού σε λάθος ανατομικούς άξονες. Ο πρηνισμός μπορεί να δημιουργείται ανισταθμιστικά λόγω μυοτενόντιων ανισσοροπιών κατά μήκος του κάτω άκρου. Σε αυτή τη περίπτωση η επιλεκτική ενδυνάμωση είναι πολύ πιο αποτελεσματική, από ότι εφαρμογή ορθοπαιδικών πελμάτων.
Πρόσθια κλίση λεκάνης
Στις γυναίκες παρατηρείται μεγαλύτερη πρόσθια κλίση στη λεκάνη τόσο στη ηρεμία (χαλαρή όρθια στάση), όσο και στο τρέξιμο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνεται το ποσοστό της άμεσης επαφής των αρθρικών επιφανειών στο ισχίο και έτσι η γυναίκα εκ των πραγμάτων να λειτουργεί ως κακός αποσβέστης κραδασμών, ειδικά γύρω απο τη περιοχή της λεκάνης (Εικόνα 4). Έτσι απαιτείται εντονότερη δραστηριότητα των απαγωγών του ισχίου, ως ενεργά «φίλτρα» φορτίων-αποσβέστες κραδασμών, πράγμα που συμβάλλει αρνητικά στη δρομική οικονομία και την αποκατάσταση των μυών αυτών μετά τη προπόνηση ή αγώνα.
Μία αρκετά αξιόλογη δημοσίευση των Leetun και συνεργατών (2004) και ίσως η μοναδική που ασχολείται αποκλειστικά με τα γυναικεία χαρακτηριστικά στα δρομικά αγωνίσματα, σε δείγμα 100 δρομέων στίβου μεγάλων αποστάσεων, συμπέρανε σχεδόν διπλάσια ποσοστά εμφάνισης τραυματισμών στο κάτω άκρο για τις γυναίκες σε σχέση με του άντρες.
Η σημαντικότερη, ίσως, παρατήρηση των ερευνητών είναι ότι από όλες τις μεταβλητές που μετρήθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού πρωτοκόλλου, η αδυναμία των απαγωγών και έξω στροφέων του ισχίου, είναι ο μόνος δείκτης θετικής πρόβλεψης τραυματισμού σε αθλητές στίβου.
Εικόνα 3-4
Δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ )
Σε αντίθεση με τους άντρες, στις γυναίκες ο δείκτης μάζας σώματος συνδέεται με αυξημένη συχνότητα δρομικών τραυματισμών και αυτό είναι σημαντικό να το γνωρίζουμε. Πιο συγκεκριμένα, γυναίκες με ΔΜΣ κάτω από 21Kg/m2 (δηλαδή λιποβαρείς γυναίκες) έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κάταγμα κόπωσης κνήμης και σπονδυλικούς πόνους σε σχέση με γυναίκες με φυσιολογικό βάρος (μέσος όρος ηλικίας δείγματος στην έρευνα τα 36.2 έτη).
Κύκλος περιόδου – ορμόνες
Μια ακόμη σημαντική διαφορά ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, πέρα από τα προφανή σωματομετρικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά, είναι η περίοδος.
Το εύκολα αντιληπτό είναι οι πρακτικοί περιορισμοί που μπορεί να δημιουργεί ο κύκλος περιόδου σε μια αθλήτρια (π.χ. αιμορραγία κατά τη διάρκεια ενός σημαντικού αγώνα μεγάλης διάρκειας). Γι’ αυτό οι αθλήτριες υψηλού επιπέδου συνήθως ρυθμίζουν την περίοδο με ορμονοθεραπεία (αντισυλληπτικά κλπ). Η ουσιαστικότερη, όμως, επιπλοκή της περιόδου είναι το αντίκτυπο των φυσιολογικών ορμονών στις ελαστικές ιδιότητες του κολλαγόνου.
Το φαινόμενο αυτό μελετήθηκε σε δύο αξιόλογες δημοσιεύσεις από τους Bryant και συνεργάτες το 2007 και 2008, όπου διερεύνησαν την επίδραση των ορμονών στις μέρες ωορρηξίας σε ένα σημαντικό μηχανισμό επαναφοράς ενέργειας στο πέλμα, το «windlass mechanism» (η δυναμική επαναφορά του πέλματος σε θέση υπτιασμού που στηρίζεται στην αύξηση της τάσης, λόγω διάτασης, της πελματιαίας περιτονίας και του τένοντα που καταλήγει στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού). Οι μετρήσεις έγιναν σε τυχαίες ημέρες μέσα στο μήνα και σε όλες τις μέρες κατά τη διάρκεια της περιόδου. Η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων οδήγησε σε ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα.
Οι γυναίκες με σταθερό κύκλο περιόδου, τις ημέρες ωορρηξίας λόγω υψηλών ποσοστών οιστρογόνων (ειδικά 14η και 19η ημέρα), παρουσιάζουν περιορισμένη ελαστικότητα κολλαγόνου και περιορισμό στο «μηχανισμό windlass». Δεδομένου ότι ο μηχανισμός αυτός είναι αναγνωρισμένος για τη συμβολή του στη δρομική οικονομία και αναλογιζόμενοι την επιπλέον επιβάρυνση κατά μήκος του μυοσκελετικού στο κάτω άκρο λόγω εμβιομηχανικών προσαρμογών, σε δομές οι οποίες επίσης αποτελούνται σε μεγάλο ποσοστό από κολλαγόνο (αχίλλειος τένοντας, επιγονατιδικός τένοντας, μηνίσκοι, χόνδροι κλπ.), αντιλαμβανόμαστε τη σημαντικότητα αυτής της ανακάλυψης για τα δρομικά αγωνίσματα μεγάλης διάρκειας.
Διαφορετική λογική και σχεδιασμός
Αντιλαμβανόμαστε από όλα τα παραπάνω ότι παρόλο που τα δύο φύλα μοιράζονται την ίδια διαδρομή σε ένα αθλητικό γεγονός, παρόλο που η φυσιολογία ανάμεσα στα δύο φύλα είναι σχεδόν πανομοιότυπη και οι επιδόσεις σε πολλές περιπτώσεις πολύ κοντά, υπάρχουν αθέατες εμβιομηχανικές διαφορές οι οποίες επιβάλλουν να σκεφτόμαστε πολύ διαφορετικά όταν σχεδιάζουμε πρωτόκολλα πρόληψης ή θεραπείας δρομικών τραυματισμών υπέρχρησης σε γυναίκες δρομείς. Διότι σε ένα αγώνισμα που κάθε δευτερόλεπτο μετράει, η λεπτομέρεια κάνει τη διαφορά!
Γυναικείοι τραυματισμοί, αθλητικό παπούτσι και έδαφος
Πολύ σημαντικό είναι και το κεφάλαιο «γυναικείο αθλητικό παπούτσι», που αποτελεί ουσιαστικά τον πρώτο παράγοντα διαχείρισης κραδασμών στο τρέξιμο για τη γυναίκα δρομέα. Τυγχάνει να γνωρίζω προσωπικά, το διακεκριμένο Αυστραλό ποδίατρο Simon Bartold, ο οποίος συμμετέχει στο Research and development για πολύ μεγάλες εταιρείες κατασκευής αθλητικών υποδημάτων. Ο Simon μου έχει εκμυστηρευτεί ότι παρόλο που το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο σύγχρονο πρωταθλητισμό είναι ίσο με αυτό των αντρών, υπάρχουν εταιρείες παραγωγής αθλητικών παπουτσιών οι οποίες συνεχίζουν να παράγουν παπούτσια κυρίως για άντρες! Πολλές φορές η μοναδική διαφορά ανάμεσα σε ένα αντρικό και ένα γυναικείο παπούτσι, συμπληρώνει χαρακτηριστικά ο Simon, είναι τα γυναικεία χρώματα και τα μικρότερα μεγέθη! Δυστυχώς οι εταιρείες δεν επενδύουν ακόμη σε διαφορετικά υλικά «cushioning», «rebound» και σε καλούπια προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες ανάγκες των θηλυκών δρομέων.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον πόρισμα της έρευνας των Leetun και συνεργατών (2004) που είδαμε νωρίτερα, είναι ότι παρατηρείται σε μεγαλύτερη συχνότητα κατάγματος κόπωσης κνήμης σε ανταγωνιστικούς δρομείς αντοχής μεσαίων αποστάσεων σε σχέση με δρομείς μεγάλων αποστάσεων. Η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα σε αυτές τις δύο κατηγορίες δρομέων, αναφορικά με τους κραδασμούς, είναι ότι οι δρομείς μεσαίων αποστάσεων προπονούνται σχεδόν αποκλειστικά στο ταρτάν.
Η χαρακτηριστική ιδιότητα του ταρτάν είναι η επιστροφή ενέργειας («rebound»).
Η υπέρμετρη επιβάρυνση του σκελετικού συστήματος και των τενόντων, λόγω ταλάντωσης με κραδασμούς από επιφάνειες με επιστροφή ενέργειας («rebound»), έχει μελετηθεί και τεκμηριωθεί σε αθλητές του «Circue du soleil». Το συγκεκριμένο τσίρκο αποτελεί ένα εξωπραγματικό σόου, που ταξιδεύει το θεατή στο τι είναι ικανό να εκτελέσει το ανθρώπινο σώμα. Οι «performers» είναι όλοι διακεκριμένοι αθλητές της ενόργανης ακόμη και πρώην ολυμπικονίκες. Η ιατρική ομάδα του «Circue du soleil», ανακάλυψε ότι οι χρόνιοι μυοσκελετικοί τραυματισμοί που προκαλούνταν μέσα στη χρονιά από προσγειώσεις, μειώθηκαν δραματικά όταν η αντικραδασμική επιφάνεια (με «rebound» τεχνολογία) στο χώρο εκτέλεσης των νούμερων αντικαταστήθηκε από απλό κόντρα πλακέ.
Τα δύο παραπάνω συμπεράσματα σχετικά με την επίδραση των κραδασμών στο σκελετικό και μυοτενόντιο σύνολο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι εταιρείες παραγωγής αθλητικών παπουτσιών εστιάζουν την έρευνα στις τεχνολογίες τους στον άνδρα (με μέσο όρο 75 κιλά σωματικού βάρους – πολύ πάνω από το γυναικείο δρομικό μέσο όρο), θα πρέπει να καθιστά τις γυναίκες δρομείς ιδιαίτερα προσεκτικές όταν αγοράζουν αθλητικά παπούτσια με πολλά υποσχόμενες δρομικές τεχνολογίες, ειδικά εκείνες περί επιστροφής ενέργειας. Επίσης το ορθωτικό πέλμα ως προληπτικό συμπληρωματικό μέσον, φαίνεται να έχει περισσότερο σημαντική θέση στο γυναικείο υπόδημα, σε μια προσπάθεια «παραμετροποίησης» των προδιαγραφών παπουτσιού στη γυναίκα δρομέα.
Δημοσίευση στο Runner 96, του Στέλιου Πετρούτσου, PT. MSc, www.physiokinetics.gr
