Η σπονδυλική στήλη στον ανθρώπινο σκελετό διαθέτει μια εκπληκτική κατασκευή, που την καθιστά μοναδική και ανεπανάληπτη. Είναι αξιοθαύμαστη η ακρίβεια με την οποία οι σπόνδυλοι συγκρατούνται στη θέση τους, σε μια τέλεια αλληλουχία, με τη βοήθεια ενός θαυμάσιου συστήματος συνδέσμων και ινοχόνδρινων δίσκων. Ένα σύμπλεγμα μυών, εξάλλου, κινεί τη σπονδυλική στήλη και διατηρεί το σωστό της σχήμα. Ανάμεσα σε σπονδύλους, συνδέσμους και ινοχόνδρινους δίσκους, ο νωτιαίος μυελός και οι ρίζες των νεύρων συνυπάρχουν αρμονικά. Εν τούτοις, οι ισορροπίες μπορούν εύκολα να διαταραχθούν.
H οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης αποτελείται από 5 αλλεπάλληλους σπονδύλους. Η κατασκευή τους αρκεί για να αντέξει τα ιδιαίτερα φορτία που ασκούνται στη διάρκεια της καθημερινής δραστηριότητας. Κάτω από εξαιρετικά αυξημένα φορτία, οι σπόνδυλοι συμπιέζονται, οι σύνδεσμοι διατείνονται και οι δίσκοι μπορεί να χάσουν την αντοχή και το σχήμα τους. Στον κόσμο των δρομέων η οσφυαλγία, ο πόνος δηλαδή στην οσφύ, είναι συχνό φαινόμενο. Στο καθημερινό τρέξιμο, οι συνθήκες που καταπονούν τη σπονδυλική στήλη επαναλαμβάνονται πεισματικά, παρά τις συμβουλές των ειδικών και τις παραινέσεις των πιο έμπειρων δρομέων. Ιδιαίτερα, σε προαγωνιστικό στάδιο, όταν οι εντάσεις πολλαπλασιάζονται και στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα προστίθενται δύσκολα «κομμάτια» σε λόφους, μαζί με χιλιομετρικές διαδρομές σε τσιμέντο και σε άσφαλτο, τότε ο κίνδυνος για οσφυαλγία κρέμεται ως Δαμόκλειος σπάθη.
Οι επαναλαμβανόμενες κρούσεις, που δέχονται οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι κατά το τρέξιμο, ενοχοποιούνται συχνά για την πρόωρη φθορά, την εκφύλιση και τη μείωση της αντοχής τους. Οι δρομείς, που συνηθίζουν να τρέχουν σε ανώμαλο έδαφος ή σε λόφους με ανηφόρες και απότομες κατηφόρες, είναι επιρρεπείς να υποστούν μυϊκή οσφυϊκή θλάση. Αρκεί να σκεφθεί κανείς τη στάση του σώματος σε παρόμοιες δρομικές δραστηριότητες και τα ιδιάζοντα φορτία που δέχεται η σπονδυλική στήλη, για να αντιληφθεί του λόγου το αληθές.
Η πρόσθια κλίση της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης ενός δρομέα που τρέχει σε ανηφόρα παρασύρει τη λεκάνη προς τα εμπρός, περιορίζοντας την κίνηση των ισχίων και καταπονώντας τους οσφυϊκούς μυς. Στην κατηφόρα, η οσφυϊκή στήλη υπερεκτείνεται και η λεκάνη κλίνει προς τα πίσω. Η κατάσταση αυτή μπορεί να προκαλέσει οσφυαλγία, ιδιαίτερα σε δρομείς με λόρδωση.
Ο πόνος στην οσφυϊκή θλάση είναι οξύς, διαξιφιστικός, μερικές φορές ανυπόφορος, ενώ περιορίζει τις κινήσεις του σώματος και διαταράσσει το νυκτερινό ύπνο. Στην αντικειμενική εξέταση, ο κλινικός γιατρός ανακαλύπτει το σπασμό των ιερονωτιαίων μυών και την τοπική ευαισθησία στην ψηλάφησή τους. Οι κινήσεις του σώματος είναι περιορισμένες και επώδυνες (ιδιαίτερα οι πλάγιες κλίσεις και στροφές του κορμού), ενώ η επίκυψη είναι κατά κανόνα αδύνατη.
Στους δρομείς δεν είναι σπάνια η κήλη ενός μεσοσπονδύλιου δίσκου. Κάτω από τις αυξημένες μηχανικές επιβαρύνσεις και τις επαναλαμβανόμενες φορτίσεις που δέχεται η μέση του δρομέα κατά το τρέξιμο, ο δίσκος (συνήθως ο τελευταίος στη σπονδυλική στήλη) εμφανίζει μικροσκοπικές ρήξεις μέσα στη μάζα του, που με τον καιρό πληθαίνουν, προκαλώντας τελικά την παραμόρφωση και τη μετακίνησή του. Το γεγονός αυτό ευθύνεται για τον ερεθισμό του νωτιαίου μυελού και των ριζών των νεύρων, με συνέπειες στη λειτουργικότητά τους. Ο πόνος που ακολουθεί δεν είναι αυστηρά εντοπισμένος στην οσφύ, αλλά επεκτείνεται κατά μήκος του σκέλους στη διαδρομή του ισχιακού νεύρου. Τότε δε μιλάμε για οσφυαλγία αλλά για τη διαβόητη ισχιαλγία.
Άλλωστε, οι δρομείς δεν παύουν να είναι κοινοί θνητοί, παρά το αίσθημα της αυτοπεποίθησης που τους διακατέχει και παρά το θαυμασμό που προκαλούν οι αγωνιστικές τους επιδόσεις. Πολλές και ποικιλώνυμες αιτίες καιροφυλακτούν να προκαλέσουν οσφυαλγία ή ισχιαλγία και να ανακόψουν προσωρινά με ασήμαντη αφορμή τη δρομική τους δραστηριότητα. Ανωμαλίες στην ανατομική κατασκευή των σπονδύλων ενοχοποιούνται συχνά, γιατί καθιστούν την οσφύ περισσότερο ευάλωτη και ευπαθή. Ένας υπεράριθμος σπόνδυλος ή η ιεροποίηση του 5ου οσφυϊκού σπονδύλου, για παράδειγμα, αλλάζουν τη στατική και τη δυναμική της σπονδυλικής στήλης. Μια στένωση του σπονδυλικού σωλήνα (όπου διέρχεται ο νωτιαίος μυελός), η δισχιδής ράχη ή μια σπονδυλολίσθηση μπορούν να εκδηλωθούν με συχνά επεισόδια πόνου.
Οι εκφυλιστικές αλλοιώσεις των σπονδύλων είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα της φυσιολογικής φθοράς τους. Η σπονδυλαρθροπάθεια δεν είναι «προνόμιο» μερικών μόνο ανθρώπων με κληρονομική ίσως προδιάθεση. Εκδηλώνεται συχνά σε άτομα με έντονη φυσική δραστηριότητα, αφού είναι απόρροια διαχρονικών και παρατεταμένων καταπονήσεων. Οι δρομείς δεν ξεφεύγουν από αυτόν τον κανόνα. Γιατί δεν τρέχουν μόνο στα γήπεδα, στα βουνά και στα λαγκάδια. Εργάζονται εντατικά στο στίβο της ζωής. Αγωνίζονται καθημερινά για τον επιούσιο. Ανυψώνουν βάρη, μετακινούνται διαρκώς, κάθονται σκυμμένοι σ’ ένα γραφείο ή όρθιοι σ’ ένα μαγαζί, οργώνουν το χωράφι τους, μαζεύουν τον καρπό της γης, πέφτουν και σηκώνονται. Η οσφυαλγία, που προκαλεί η εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια, εγκαθίσταται ύπουλα και ανυποψίαστα, μειώνοντας τις αντοχές τους και προσδιορίζοντας τα επόμενα βήματα και τις μελλοντικές τους επιλογές. Στον κατάλογο των αιτιολογικών παραγόντων που οδηγούν σε οσφυαλγία συμπεριλαμβάνονται παθήσεις, όπως η οστεοπόρωση και η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Άλλοτε, ευθύνονται λοιμώξεις από μικρόβια, διάφοροι όγκοι των σπονδύλων ή των νεύρων (καλοήθεις συνήθως), τραυματισμοί των μυών και κατάγματα σπονδύλων. Επίσης, αναφέρονται παθήσεις των νεφρών, νοσήματα των εσωτερικών γεννητικών οργάνων και των μεγάλων αιμοφόρων αγγείων της κοιλιακής χώρας, που μπορεί να παραπλανήσουν γιατί προκαλούν κατά κανόνα μια φαινομενικά τυπική οσφυαλγία. Την αντικειμενική εξέταση πρέπει απαραιτήτως να συμπληρώσει ένας σωστός ακτινολογικός έλεγχος. Στις ημέρες μας, που η τεχνολογία εξελίσσεται με γοργούς ρυθμούς, το διαγνωστικό οπλοστάσιο έχει εμπλουτισθεί με ικανά μέσα προσέγγισης σε κάθε πρόβλημα. Στην αναζήτηση της πραγματικής αιτίας της οσφυαλγίας, οι απλές συμβατικές ακτινογραφίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ψηφιακή ανάλυση της εικόνας για μεγαλύτερη ευκρίνεια. Ωστόσο, ο γιατρός οφείλει να είναι εξαιρετικά προσεκτικός. Τα ευρήματα στις ακτινογραφίες μπορεί να τον παραπλανήσουν. Μερικές φορές απαιτούνται και άλλες απεικονίστηκες μέθοδοι για τη συμπλήρωση του διαγνωστικού puzzle.
Ο γιατρός που θα σκύψει με προσοχή και φροντίδα πάνω από τον ασθενή με οσφυαλγία, χρειάζεται συχνά να καταφύγει, για τη σωστή και έγκαιρη διάγνωση, σε μια σειρά από εξειδικευμένες εργαστηριακές μεθόδους. Το σπινθηρογράφημα των οστών αποκαλύπτει την παρουσία δυσδιάκριτων φλεγμονών. Η αξονική τομογραφία (και η τρισδιάστατη ανασύσταση της εικόνας που αυτή συνεπάγεται) εντοπίζει αλλοιώσεις των σπονδύλων πολύ έγκαιρα. Η μαγνητική τομογραφία αποσαφηνίζει την πραγματική αιτία της οσφυαλγίας, απεικονίζοντας με ακρίβεια τα νεύρα και τους μεσοσπονδύλιους δίσκους. Το υπερηχογράφημα κοιλίας μπορεί να αναδείξει νεφρικούς λίθους, κύστεις ωοθήκης ή ανεύρυσμα της κοιλιακής αορτής, καταστάσεις που και αυτές οδηγούν σε οσφυαλγία.
Η πρόληψη της οσφυαλγίας αξίζει περισσότερο απ’ όσο η ίδια η θεραπεία, απαιτεί όμως την τήρηση ορισμένων κανόνων. Ο δρομέας οφείλει να ενημερώνεται διαρκώς, μέσα από σχετικά έντυπα και επιστημονικές διαλέξεις. Η άγνοια, στις ημέρες μας αποτελεί ένα ασυγχώρητο ανθρώπινο λάθος, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστες συνέπειες και δυσθεράπευτες καταστάσεις.
Μέτρα πρόληψης από την οσφυαλγία:
1. Η ενίσχυση των κοιλιακών μυών (και σε δεύτερο βαθμό των ραχιαίων) προστατεύει τη μέση από τις διάφορες επιβαρύνσεις.
2. Η επιλογή μαλακότερης επιφάνειας για τρέξιμο (χώμα ή χορτάρι) παρέχει αντικραδασμική προστασία.
3. Τα κατάλληλα παπούτσια (έστω κι αν αυτό σημαίνει πως πρέπει να βάλουμε βαθιά το χέρι στην τσέπη) είναι η καλύτερη επένδυση.
4. Ο έλεγχος του σωματικού βάρους απαλλάσσει τη σπονδυλική στήλη από περιττά και δυσβάστακτα φορτία.
5. Η καλή στάση του σώματος πρέπει να είναι η καθημερινή μας φροντίδα.
6. Η επαρκής προθέρμανση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για ένα σωστό, ανώδυνο και αποδοτικό προπονητικό πρόγραμμα. Η θεραπεία της οσφυαλγίας ακολουθεί συγκεκριμένες αρχές. Ο δρομέας είναι υποχρεωμένος να αναζητήσει την ιατρική συμβουλή, όταν διαπιστώσει ότι τα ενοχλήματά του επιμένουν παρά την ανάπαυση στο κρεβάτι, τον περιορισμό των δραστηριοτήτων και τα θερμά επιθέματα. Πολλοί δρομείς καθυστερούν να ζητήσουν συμβουλή και υποφέρουν, εξ αιτίας απροσδιόριστων φόβων και προκαταλήψεων.
Μέσα αντιμετώπισης της οσφυαλγίας
1. Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα καταπολεμούν την πηγή του πόνου, ενώ τα μυοχαλαρωτικά λύουν το σπασμό των μυών. Ο γιατρός γνωρίζει το είδος των ουσιών που θα συνταγογραφήσει και την ακριβή δοσολογία.
2. Η εκπαίδευση του ασθενούς για την επιτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων είναι σημαντικό μέρος της θεραπείας.
3. Οι διατατικές ασκήσεις της οσφύος είναι οι μόνες, οι οποίες επιτρέπονται στην οξεία φάση και οι μοναδικές που ανακουφίζουν.
4. Η εφαρμογή ζώνης ή κηδεμόνα οσφύος, δίνει την αίσθηση της σταθερότητας για ένα μικρό χρονικό διάστημα. 5. Η φυσικοθεραπεία προσφέρει ουσιαστική βοήθεια, ιδιαίτερα όταν ο ασθενής επαφίεται στα έμπειρα χέρια του ειδικού για διαθερμίες, υπερήχους, κινησιομαλάξεις και ηλεκτροθεραπείες.
6. Ειδικό πρόγραμμα ασκήσεων, στην περίοδο της αποκατάστασης, παρέχει στο δρομέα την ελπίδα της έγκαιρης επανένταξης και της αγωνιστικής ετοιμότητας.
Η οσφυαλγία δεν είναι πλέον ο εφιάλτης του παρελθόντος. Οι δρομείς που υποφέρουν από συχνά επεισόδια οσφυαλγίας οφείλουν να γνωρίζουν ότι σήμερα, σε αντίθεση με το παρελθόν, ο γιατρός είναι άριστα εκπαιδευμένος και άρτια εξοπλισμένος με γνώσεις και τεχνικά μέσα, σε βαθμό που να κατορθώνει να διαγνώσει έγκαιρα την πάθηση και να μπορεί να την αντιμετωπίσει με επιτυχία.
