Σίγουρα έχετε ακούσει αρκετά για αυτήν. Κάποιοι την αποφεύγουν συστηματικά και με… ευλάβεια, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν είναι τόσο κακή. Τελικά, ποια είναι η αλήθεια για τη γλουτένη και πώς η κατανάλωσή της μπορεί να επηρεάσει τους δρομείς και την προπόνησή τους;
Λίγα λόγια για τη… γλουτένη
Η γλουτένη είναι ένα σύμπλεγμα πρωτεϊνών, της γλιαδίνης και της γλουτελίνης, οι οποίες είναι ενωμένες με άμυλο στο ενδοσπέρμιο του σπόρου του σιταριού ή και άλλων συναφών δημητριακών, όπως το κριθάρι και η σίκαλη.
Έχει την ικανότητα να προσδίδει ελαστικότητα στη ζύμη, βοηθώντας την να φουσκώσει και να κρατήσει το σχήμα της δίνοντας στο τελικό προϊόν μια αφράτη υφή. Χρησιμοποιείται σε πολλά τρόφιμα ως πυκνωτικό και συνδετικό μέσο, ως ενισχυτικό γεύσης και ως συμπλήρωμα πρωτεΐνης. Η γλουτένη χρησιμοποιείται επίσης από μόνη της ως συμπλήρωμα πρωτεΐνης, ειδικά για τους ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση σε άλλες πηγές πρωτεϊνών. Η πρωτεΐνη που περιέχει αποτελεί χρήσιμο υποκατάστατο του κρέατος, ειδικά για όσους ακολουθούν χορτοφαγική διατροφή.
Η «περιβόητη» δυσανεξία
Η κοιλιοκάκη (επίσης γνωστή ως εντεροπάθεια ευαίσθητη στη γλουτένη ή δυσανεξία γλουτένης) είναι μια παθολογική κατάσταση του λεπτού εντέρου, προερχόμενη από μια σύνθετη ανοσολογική απάντηση* που προκαλείται από τη γλουτένη. Η κοιλιοκάκη εμφανίζει μία σειρά εξουθενωτικών συμπτωμάτων, αλλά με την κατάλληλη δίαιτα ελεύθερη γλουτένης, οι πάσχοντες μπορούν να ανακάμψουν πλήρως.
Η κοιλιοκάκη δεν αποτελεί αλλεργία, απλά η γλουτένη στα τρόφιμα οδηγεί σε καταστροφή του βλεννογόνου του εντέρου, η οποία με τη σειρά της εμποδίζει τη σωστή πέψη και απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών στον οργανισμό. Το αποτέλεσμα είναι ουσιαστικά χρόνιος υποσιτισμός με ανεπάρκεια θερμίδων και απαραίτητων θρεπτικών ουσιών, όπως πρωτεΐνες, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία.
Τα κλασικά συμπτώματα της κοιλιοκάκης, η οποία δεν έχει ακόμα αντιμετωπισθεί, σχετίζονται με τη δυσαπορρόφηση της τροφής, που οδηγεί σε διάρροια, κράμπες του εντέρου και φούσκωμα, και με υποσιτισμό ο οποίος προκαλεί, μεταξύ άλλων, απώλεια βάρους στους ενήλικες, προβλήματα ανάπτυξης στα παιδιά, αναιμία και ασθένειες των οστών. Πιο πρόσφατα έχει αναφερθεί ότι οι επιπτώσεις της δυσανεξίας γλουτένης επεκτείνονται αρκετά και εκτός του βλεννογόνου του εντέρου ακόμα και σε ασθένειες αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους, όπως η ηπατική νόσος, η δερματίτιδα, ο διαβήτης τύπου Ι και η στειρότητα που πιθανόν να συνδέονται με αυτή την κατάσταση.
Όταν οι άνθρωποι με κοιλιοκάκη ακολουθούν μια δίαιτα ελεύθερη γλουτένης ο βλεννογόνος του εντέρου βαθμιαία επιδιορθώνεται και επανέρχεται η φυσιολογική λειτουργία. Τα αποτελέσματα μπορούν να αλλάξουν τη ζωή πολλών ανθρώπων, δεδομένου ότι ο οργανισμός θεραπεύεται και τα συμπτώματα εξαφανίζονται. Η γλουτένη βρίσκεται στο σιτάρι, στη σίκαλη, στο κριθάρι και στη βρώμη, συστατικά που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή πολλών καθημερινών τροφίμων, όπως το ψωμί, τα δημητριακά πρωινού, τα ζυμαρικά, η πίτσα, οι διάφορες ζύμες, το κέικ και τα μπισκότα. Δεν πρόκειται, όμως, για τόσο απλό θέμα, καθώς τα σιτηρά που περιέχουν γλουτένη χρησιμοποιούνται επίσης ως συστατικά στα αλεύρια και τις σάλτσες και βρίσκονται σε μερικά προϊόντα κρέατος, όπως τα λουκάνικα και τα μπιφτέκια. Το ρύζι, οι πατάτες και το καλαμπόκι δεν περιέχουν γλουτένη ενώ πλέον υπάρχουν πολλά ειδικά ελεύθερα γλουτένης προϊόντα που είναι διαθέσιμα για τους ανθρώπους με κοιλιοκάκη.
Η διάγνωση προϋποθέτει λήψη αίματος ενώ ανάλογα με τα αποτελέσματα, πιθανά να χρειαστεί εντερική βιοψία.
Εάν νομίζετε ότι μπορεί να έχετε κοιλιοκάκη, το μεγαλύτερο λάθος είναι να ξεκινήσετε μια ειδική διατροφή χωρίς να εξεταστείτε.
Η διακοπή της γλουτένης πριν κάνετε αιματολογικό έλεγχο για κοιλιοκάκη μπορεί να μην έχει αποτέλεσμα. Μέχρι τη στιγμή που γίνεται η εξέταση, το ανοσοποιητικό σας σύστημα μπορεί να μην παράγει τα αντισώματα που ο έλεγχος εξετάζει.
Έτσι, το τεστ πρέπει να γίνει πριν την διακοπή της γλουτένης. Εάν δεν κάνετε την εξέταση και ξεκινήσετε τη διατροφή, τα αντισώματα αργά αλλά σταδιακά μειώνονται και γίνονται φυσιολογικά μέσα σε 3-6 μήνες.
Σε αντίθεση με την κοιλιοκάκη, η ευαισθησία στη γλουτένη δε βλάπτει το έντερο. Δεν υπάρχει καμία αποδεκτή ιατρική εξέταση για την ευαισθησία στη γλουτένη, γι’ αυτό θα πρέπει να ενημερώσετε τον γιατρό σας για τα συμπτώματά σας. Άτομα με ευαισθησία στη γλουτένη μπορεί να έχουν συμπτώματα τόσο σοβαρά όσο εκείνα της κοιλιοκάκης. Εκτός από συμπτώματα στο γαστρεντερικό, οι άνθρωποι που έχουν ευαισθησία στην γλουτένη συχνά νιώθουν κόπωση και πονοκεφάλους.
Τελικά, οι αθλητές πρέπει να την αποφεύγουν;
Η τήρηση μιας διατροφής χωρίς γλουτένη από αθλητές που δεν πάσχουν από κοιλιοκάκη γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής, παρά τη σπανιότητα υποστηρικτικών ιατρικών ή εργογόνων αποδεικτικών στοιχείων. Η μελέτη που παρουσιάζεται στη συνέχεια είχε σκοπό να ποσοτικοποιήσει τα δημογραφικά στοιχεία των αθλητών χωρίς κοιλιοκάκη και να καθορίσει συναφείς εμπειρίες, αντιλήψεις και πηγές πληροφοριών που συνδέονται με τις διατροφές χωρίς γλουτένη.
Οι αθλητές (συνολικά 910) απάντησαν σε 17 ερωτήσεις σε διαδικτυακή έρευνα. Το 41% των ερωτηθέντων αθλητών χωρίς κοιλιοκάκη, συμπεριλαμβανομένων 18 παγκόσμιων πρωταθλητών ή ολυμπιονικών, ακολούθησε μια Διατροφή Χωρίς Γλουτένη στο 50%-100% του χρόνου (ΔΧΓ > 50).
Τα χαρακτηριστικά της ομάδας ΔΧΓ > 50 περιλαμβάνουν κυρίως αθλητές αντοχής (70%) από τους οποίους το 32,3%, έκαναν προπόνηση για ψυχαγωγικούς λόγους με αναφερώμενες ηλικίες μεταξύ 31-40 ετών (29,1%). Εκείνοι που ακολούθησαν την ΔΧΓ>50 ανέφεραν ότι αντιμετώπισαν ένα κοιλιακό/γαστρεντερικό σύμπτωμα (16,7%) ή συνδυασμό δύο (30,7%) ή τριών (35,7%) πρόσθετων συμπτωμάτων (π.χ. κόπωση) που θεωρούνται ότι προκαλούνται από τη γλουτένη. Το 84% της ομάδας ΔΧΓ>50 παρουσίασε βελτίωση με την αφαίρεση της γλουτένης. Η αυτοδιαγνωσμένη ευαισθησία (βάσει συμπτωμάτων ή μη) στη γλουτένη (57,6%) ήταν ο βασικός λόγος για την υιοθέτηση μίας ΔΧΓ.
Αν και το 5-10% του πληθυσμού εκτιμάται ότι ωφελείται κλινικά από ΔΧΓ, οι αθλητές χωρίς κοιλιοκάκη έδειξαν ότι ωφελούνται σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό (41,2%). Η σύσταση για ΔΧΓ σε αθλητές δεν απορρέει από τεκμηριωμένη πρακτική που υποδηλώνει ότι η υιοθέτηση της στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν βασίζεται σε ιατρική λογική και μπορεί να καθοδηγείται από την αντίληψη ότι η αφαίρεση της γλουτένης παρέχει οφέλη για την υγεία και εργογονική δράση σε αθλητές χωρίς κοιλιοκάκη.
Πηγή αναφοράς: “Exploring the Popularity, Experiences, and Beliefs Surrounding Gluten-Free Diets in Nonceliac Athletes” International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 2015, 25, 37 -45.
Οφέλη από τη διατροφή χωρίς γλουτένη
Η διατροφή χωρίς γλουτένη βοηθά τους ανθρώπους που έχουν ευαισθησία σ’ αυτήν. Ακόμα, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η διατροφή χωρίς γλουτένη βοηθά άλλες καταστάσεις ή στην απώλεια βάρους. Αν και υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι είναι πάρα πολύ υγιεινή και ότι αυτόματα χάνεται βάρος, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να είναι αλήθεια. Η ΔΧΓ δεν είναι απαραίτητα υγιεινή ενώ θα πρέπει να γίνεται σωστά.
Εάν αγοράζετε προϊόντα χωρίς γλουτένη, ελέγξτε εάν είναι εμπλουτισμένα με θρεπτικές ουσίες, όπως τα αντίστοιχα προϊόντα που περιέχουν (γλουτένη). Μελετήστε την ετικέτα για να ελέγξετε υδατάνθρακες, λιπαρά, νάτριο και φυτικές ίνες.
Μπορείτε επίσης να δοκιμάσετε να ψήσετε στο σπίτι αρτοποιήματα χωρίς γλουτένη, χρησιμοποιώντας σιτηρά που έχουν πιστοποιηθεί ότι δεν περιέχουν όπως κινόα ή κεχρί.
Τέλος, δεν είναι ακόμα γνωστό για ποιο λόγο ορισμένοι άνθρωποι αναπτύσσουν κοιλιοκάκη, αλλά φαίνεται ότι υπάρχει κάποιο οικογενειακό υπόβαθρο. Αυτή τη στιγμή, η μόνη συνιστώμενη προληπτική δράση είναι να αποφεύγεται η εισαγωγή τροφίμων που περιέχουν σιτάρι στη δίαιτα ενός μωρού τουλάχιστον για τους έξι πρώτους μήνες ζωής.
* αναγνώριση ξένου παράγοντα, αντίδραση εναντίον του με σκοπό την εξάλειψη.
Δημοσίευση στο Runner νο. 85, της Ειρήνης Μπαμπαρούτση, Κλινικής Διαιτολόγου – Αθλητικής Διατροφολόγου, www.thermida.com
