Τα τελευταία δέκα χρόνια είναι αλήθεια ότι έχουν αλλάξει πολλά δεδομένα τόσο στις μεθόδους προπόνησης αλλά πολύ περισσότερο στη βιοχημική εκτίμηση αιματολογικών δεδομένων στους δρομείς. Σύμφωνα με τον Jannsen ( Lactate Threshold Training, P.Jannsen, 2001) έχει πλέον μεγάλη σημασία η ένταση και ο συνδυασμός της με συγκεκριμένη διάρκεια παρά η ποσότητα στην προπόνηση. Με βάση αυτήν τη μέθοδο αναπτύχθηκαν οι προπονητικές σχολές και των αφρικανών δρομέων αλλά και οι σχολές των Ιταλών και των Ισπανών.
Η διαφορά στη βασική σύλληψη σε σχέση με τα παλαιότερα προπονητικά σχήματα των Γερμανών αλλά και των Αμερικάνων, οδήγησε και σε αναζήτηση διαφορετικών και καινούργιων μεθόδων από πλευράς βιοχημικών μετρήσεων. Αυτές οι παρατηρήσεις ξεκίνησαν πριν μερικά χρόνια στα προηγμένα προπονητικά κέντρα της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης.
Με δεδομένη λοιπόν την αυξημένη βαρύτητα στην ένταση, τα κλασικά βιοχημικά μοντέλα που αξιολογούσαν παραμέτρους όπως η αιμοσφαιρίνη, ο σίδηρος, η φερριτίνη, η CPK, κλπ έπαψαν να αποτελούν κλειδιά για την παρακολούθηση του προπονητικού φορτίου και κατ’ επέκταση της αγωνιστικής κατάστασης των αθλητών, απλά γιατί οι μεταβολές τους επιτελούνται σε μεγάλα χρονικά διαστήματα και δεν μπορούν με ακρίβεια να εκτιμήσουν δεδομένα της αγωνιστικής κατάστασης, τα οποία διαφοροποιούνται μέρα με την ημέρα. Τέτοια μοντέλα προσφέρουν πια ελάχιστα στον σχεδιασμό του προγράμματος των αθλητών.
Σε πολλές χώρες υπάρχουν εξειδικευμένα βιοχημικά εργαστήρια, τα οποία με τις μετρήσεις τους μπορούν να αλλάζουν το προπονητικό πρόγραμμα του αθλητή σε σημείο, όπου οι elite αθλητές να συνεργάζονται σε καθημερινή σχεδόν βάση με αυτά και με βάση τις τιμές τους να τροποποιούν το καθημερινό προπονητικό τους πρόγραμμα.
Κάτι τέτοιο στη χώρα μας όπως όλοι γνωρίζουμε δε συμβαίνει. Η μεγάλη χρησιμότητα των εξειδικευμένων βιοχημικών όπως όλοι καταλαβαίνετε θα μπορούσε να μειώσει θεαματικά και τη χρήση απαγορευμένων ουσιών, γιατί τις πιο πολλές φορές από έρευνες που έχουν γίνει είναι πολύ αποτελεσματικότερο κάτω από την παρακολούθηση εξειδικευμένων επιστημόνων, ένας αθλητής να βρίσκεται πάντα στο βέλτιστο της κατάστασής του αν κάποιος φροντίζει να ρυθμίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυτό, που η φύση έτσι και αλλιώς κάνει αλλά συνήθως σε χρόνο και με τρόπο που δεν είναι ο πλέον επιθυμητός από τον αθλητή.
Να γίνω πιο σαφής: όταν ταλαιπωρείς έναν οργανισμό για 5-6 ώρες ημερησίως μέσα στο στάδιο οδηγώντας τον σε έναν αφύσικο τρόπο ζωής, είναι επόμενο ο οργανισμός αυτός επειδή υπακούει σε συγκεκριμένους βιοχημικούς και βιολογικούς κανόνες, οι οποίοι διέπουν τη ζωή να αρνείται να προσαρμοστεί σε δεδομένα που προορίζονται για τον οργανισμό του.
Τα δεδομένα αυτά συνήθως προκύπτουν από παρατηρήσεις σε μεγάλους αθλητές και οι προπονητές καλούνται να τα προσαρμόσουν στους δικούς τους αθλητές.
Το οξυγόνο που είναι απαραίτητο για την παραγωγή ενέργειας και όχι μόνο, εκτός από ευλογία για τη ζωή είναι πιθανόν και το πιο επικίνδυνο μόριο για αυτή, διότι παράγει το λεγόμενο οξειδωτικό στρες. Οξειδωτικό στρες ορίζεται ως η δημιουργία μιας ανισορροπίας ανάμεσα στις ρίζες οξυγόνου που παράγονται στον οργανισμό και στους μηχανισμούς που τις εξουδετερώνουν. Όταν δεν μπορεί ο οργανισμός να τις εξουδετερώσει τότε έχουμε οξειδωτικό στρες, το οποίο δημιουργεί πολλά προβλήματα στους δρομείς και περιορίζει τις δυνατότητες τους. Δηλαδή αν δεν υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στους μηχανισμούς που παράγουν το οξειδωτικό στρες και στους μηχανισμούς που το εξουδετερώνουν, τότε το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις για τον αθλητή που συνήθως συνδυάζονται με μειωμένη απόδοση και τραυματισμούς. Οι δρομείς αποτελούν την ομάδα που αντιμετωπίζει σε μεγάλο βαθμό τα αρνητικά αποτελέσματα που συνοδεύουν μια κακά ρυθμισμένη κατάσταση οξειδωτικού στρες στον οργανισμό.
Στο εξειδικευμένο εργαστήριο παρακολούθησης αθλουμένων στο τμήμα Βιοχημείας-Βιοτεχνολογίας στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ασχολούμαστε με τα παρακάτω ερωτήματα:
α) Με ποιο τρόπο παρακολουθούμε την κατάσταση του οξειδωτικού στρες στον αθλητή.
β) Έχει σχέση το προπονητικό φορτίο με το οξειδωτικό στρες;
γ) Τα αντιοξειδωτικά προστατεύουν ή μπορεί να προκαλέσουν κακό στον αθλητή αν λαμβάνονται με λάθος τρόπο; Ποια ποσότητα αντιοξειδωτικών πρέπει να λαμβάνει κάθε αθλητής;
δ) Πώς επηρεάζει ο σίδηρος και η φερριτίνη την αγωνιστική κατάσταση. Υπάρχουν λόγοι που πρέπει να ανησυχούμε όταν η φερριτίνη παρουσιάζεται υψηλή από λανθασμένη χορήγηση ειδικά ενδοφλέβιου σιδήρου; Υπάρχει πιθανότητα και πότε, μπορεί να επηρεάσει το ενδοκρινικό σύστημα.
ε) Ποιο είναι το νέο μοντέλο βιοχημικών μετρήσεων στους αθλητές; Τι προσφέρουν οι μετρήσεις των ανοσοσφαιρινών στον ορό, η σχέση γλουταμίνης / γλουταμινικό, τα επίπεδα των IgA στο σάλιο, η β-ενολάση, σε σχέση με τους κλασικούς δείκτες;
ζ) Πώς επηρεάζουν το σχεδιασμό του προπονητικού κύκλου οι μετρήσεις που παρέχουν πλέον τελείως εξειδικευμένες γνώσεις για το επίπεδο της καθημερινής του κατάστασης; (Ένζυμα του οξειδωτικού στρες όπως καταλάση ορού, ρεδουκτάση και οξειδάση της γλουταθειόνης, σχέση GSH/GSSG, συνολικό αντιοξειδωτικό δυναμικό του ορού του αθλητή, λιπιδική υπεροξείδωση στο μυϊκό ιστό, κλπ.)
Οι ανωτέρω εξετάσεις είναι εξαιρετικά χρήσιμες και σε ερασιτέχνες δρομείς και μπορώ πλέον να πω με την εμπειρία αρκετών ετών παρακολούθησης δρομέων ότι οι ερασιτέχνες δρομείς χρειάζονται αυτήν τη γνώση περισσότερο, γιατί σε αυτούς επικρατεί η άποψη ότι δε βαριέσαι εγώ δεν είμαι πρωταθλητής άρα δεν παίρνω ούτε υδατάνθρακες μετά την προπόνηση, με αποτέλεσμα πολλοί να κάνουν κακό στην υγεία τους.
Τα παραπάνω θέματα θα αναπτυχθούν εκτενώς σε επόμενα τεύχη.
Μετρήσεις για όλους
Το εργαστήριο Φυσιολογίας του τμήματος Βιοχημείας-Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας σε συνεργασία με το περιοδικό Runner παρέχει εντελώς δωρεάν τις εξετάσεις που εκτιμούν το οξειδωτικό στρες όχι μόνο σε πρωταθλητές αλλά και σε ερασιτέχνες δρομείς της Ελληνικής επικράτειας, με σκοπό να τους παρέχει πληροφορίες για την ρύθμιση μέσω ειδικής δίαιτας του οξειδωτικού στρες στον οργανισμό. Οι ανωτέρω εξετάσεις μπορούν να γίνουν αφού κλειστεί ειδικό ραντεβού με τον καθηγητή Δημήτρη Κουρέτα στο e-mail: [email protected]. Εννοείται ότι πρέπει οι δρομείς να προσέλθουν στη Λάρισα.
Από τις προσεγγίσεις στα παραπάνω αλλά και σε άλλα ερωτήματα πιστεύω, πως μπορεί να αναδειχθεί ο ρόλος του σύγχρονου βιοχημικού της άσκησης, που σίγουρα δεν είναι μόνο να δίνει τιμές για τον αιματοκρίτη ή το σίδηρο στον προπονητή. Το σύγχρονο μοντέλο συνεργασίας προϋποθέτει νέα δεδομένα στο βαθμό που θέλουμε να προσεγγίσουμε τον αθλητισμό με μια σωστά εννοούμενη βιοχημική στήριξη και όχι με την «πανάκεια» των απαγορευμένων ουσιών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Mylonas C. and Kouretas D. Lipid peroxidation and tissue damage. In Vivo, 13: 295-310 (1999)
2) Halson SL, Lancaster GI, Jeukendrup AE and Gleeson M. Immunological responses to overtraining. Med. Sci. Sports Exerc., 35: 854-861 (2003)
3) MacKinnon LT. Special feature for the Olympics: effects of exercise on the immune system. Immun. Cell Biol. 78:502-509 (2000)
4) McKenzie DC. Markers of excessive exercise in runners. Can. J. Appl. Physiol. 24: 66-73 (1999)
