Τις τελευταίες δυο δεκαετίες έχουν οργανωθεί πολλοί αγώνες που αποτελούν σημαντική πρόκληση για τα όρια του ανθρώπινου οργανισμού. Η πρόκληση συνοδεύεται από μια κατάσταση που ήταν γνωστή από παλιά. Η «φήμη» της όμως απογειώθηκε τα τελευταία 20 χρόνια. Πρόκειται για την υπονατριαιμία. Η σωστή πληροφόρηση είναι ο μόνος τρόπος πρόληψης αυτής της δυνητικά θανάσιμης ασθένειας.
Τι είναι η υπονατριαιμία και πώς προκαλείται;
Η υπονατριαιμία είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μείωση του νατρίου του αίματος. Φυσιολογικά το νάτριο κυμαίνεται μεταξύ 135-145 mmol/L. Ήπια χαρακτηρίζεται η υπονατριαιμία μέχρι 130 mmol/L, ενώ κάτω από 129 mmol/L είναι σοβαρή (όταν η πτώση είναι απότομη, όπως συμβαίνει κατά την άθληση). Ο μηχανισμός που οδηγεί στην υπονατριαιμία δεν έχει ξεκαθαριστεί πλήρως και υπάρχουν πολλοί ειδικοί που διαφωνούν ως προς τις λεπτομέρειες, αλλά δυο είναι οι βασικοί παράγοντες που οδηγούν στην υπονατριαιμία: η απώλεια νατρίου στον ιδρώτα και η αναπλήρωση με υγρά (νερό, αθλητικά ποτά, κτλ) φτωχά σε νάτριο.
Παράγοντες που προδιαθέτουν για υπονατριαιμία
Μια σειρά από παράγοντες επηρεάζουν την εμφάνιση της υπονατριαιμίας, όπως είναι:
– Παρατεταμένη άσκηση: ο κίνδυνος αυξάνεται, όσο αυξάνεται η διάρκεια της άσκησης και γίνεται σημαντικός, όταν η άσκηση διαρκεί πάνω από 4 ώρες.
– Έντονη άσκηση: η ίδια απόσταση μπορεί να είναι βόλτα για κάποιον, ενώ για κάποιον άλλο «Γολγοθάς».
– Γενετική προδιάθεση για αυξημένη απώλεια νατρίου στον ιδρώτα: άτομα που εκκρίνουν πολύ αλμυρό ιδρώτα (μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι άτομα ετερόζυγα στην κυστινώση είναι πιο ευάλωτα).
– Ακατάλληλη προπονητική προετοιμασία: προπόνηση ανάλογη της έντασης και της διάρκειας του αγώνα.
– Λήψη διουρητικών φαρμάκων.
– Δίαιτα χαμηλή σε νάτριο (π.χ. λόγω υπέρτασης, στεφανιαίας νόσου, κτλ).
– Υπερβολική λήψη φτωχών σε νάτριο υγρών πριν, μετά και κατά τη διάρκεια της προπόνησης.
– Ζεστός ή και υγρός καιρός.
– Ελλιπής εγκλιματισμός: όταν κάποιος προπονείται σε θερμό κλίμα σταδιακά μειώνεται η απώλεια νατρίου στον ιδρώτα (η ιδανική προσαρμογή χρειάζεται 3 μήνες περίπου).
– Γυναικείο φύλο: φαίνεται ότι οι γυναίκες (όχι μόνο χαμηλότερου σωματικού βάρους) κινδυνεύουν περισσότερο.
Συχνότητα εμφάνισης
Οι μελέτες παρουσιάζουν πολύ διαφορετικά στοιχεία για τη συχνότητα εμφάνισης της υπονατριαιμίας στο σύνολο των δρομέων που μετέχουν σε ένα συγκεκριμένο αγώνα, η οποία κυμαίνεται από σχεδόν μηδέν έως και 70%! Ο βασικότερος λόγος που εμφανίζονται τέτοιες μεγάλες διακυμάνσεις είναι ο ίδιος ο ορισμός της υπονατριαιμίας στις διάφορες μελέτες. Άλλοι λόγοι είναι οι διαφορετικές καιρικές συνθήκες στους αγώνες (θερμοκρασία, υγρασία, κτλ), το επίπεδο των αθλητών (επαγγελματίες ή ερασιτέχνες), η διάρκεια του αγώνα, κ.α.
Πάντως, είναι σχεδόν αδύνατον να εμφανιστεί υπονατριαιμία σε άτομα που αγωνίζονται λιγότερο από 4 ώρες. Η πιθανότητα εμφάνισης αυξάνεται, όσο αυξάνεται η διάρκεια του αγώνα. Όταν ο αγώνας διαρκεί πάνω από 8 ώρες η πιθανότητα αυξάνεται αρκετά. Στο Ironman Triathlon του 1984, το 29% των αθλητών είχαν χαμηλότερο νάτριο από το φυσιολογικό. Από αυτούς, μόνο ελάχιστοι χρειάστηκαν κάποια μορφή θεραπευτικής παρέμβασης. Με την ενημέρωση των αθλητών για τους τρόπους πρόληψης, το ποσοστό μειώθηκε αρκετά στους επόμενους αγώνες.
Πώς εμφανίζεται
Τα συμπτώματα της υπονατριαιμίας είναι μη ειδικά και γι’ αυτό είναι δύσκολο να διαγνωστεί αν δεν υπάρχει ισχυρός δείκτης υποψίας.
Εμφανίζεται με:
– Αύξηση σωματικού βάρους
– Πρήξιμο στα χέρια και στα πόδια
– Ναυτία και εμετοί
– Ζαλάδα
– Κόπωση
– Κράμπες
– Αποπροσανατολισμό
– Εκνευρισμό
– Διαταραχές συμπεριφοράς
– Σύγχυση
– Επιληπτική κρίση
– Καρδιακή προσβολή
– Βυθιότητα
– Κώμα
– Θάνατο
Τα νευρολογικά συμπτώματα δείχνουν βαριά υπονατριαιμία. Η ήπια υπονατριαιμία συνήθως δεν εμφανίζει συμπτώματα γενικά, αλλά μπορεί να αυξήσει την όρεξη για αλάτι τις επόμενες ώρες μετά τον αγώνα. Η διάγνωση είναι πολύ πιθανή σε άτομα που καταρρέουν μετά από πολύωρη δοκιμασία σε θερμό κλίμα με θερμοκρασία ορθού κάτω από 40° C.
Η διάγνωση είναι δύσκολη αν δεν αναμένεται, γι’ αυτό πρέπει οι αθλητές να είναι πλήρως ενήμεροι, ώστε να μπορούν να καθοδηγήσουν το ιατρό-νοσηλευτικό προσωπικό, όταν δεν είναι εξειδικευμένο στην αντιμετώπιση τέτοιων συμβάντων. Πρέπει να είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν την ανάπτυξη της πάθησης και να αναζητήσουν άμεσα την κατάλληλη βοήθεια.
Το πρόβλημα είναι, ότι συχνά η υπονατριαιμία μπορεί να συμβεί σε άτομα πριν ή μετά τον αγώνα, όταν από υπερβάλλοντα ζήλο οι αθλητές λαμβάνουν πολλά υγρά. Έχουν αναφερθεί περιστατικά με άτομα που παθαίνουν υπονατριαιμία την προηγούμενη του αγώνα, γιατί πίνουν πολλά υγρά (>10 λίτρα) ή μερικές ώρες μετά τον αγώνα κατά την ενυδάτωση. Τέτοια περιστατικά μπορεί να καταλήξουν σε μη εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό (π.χ. σε ένα κέντρο υγείας), να καθυστερήσει σημαντικά η διάγνωση και να χαθεί πολύτιμος χρόνος. Γι’ αυτό οι αθλητές πρέπει να είναι προετοιμασμένοι ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο.
Πρόληψη
Πριν περάσουμε στις οδηγίες (που πρέπει να θυμάστε), θα ξεκινήσω από μερικά μαθηματικά (που δεν πρέπει να θυμάστε). Η μέγιστη θεωρητική έκκριση ιδρώτα μπορεί να ξεπερνάει τα 6 λίτρα την ώρα, αλλά πρακτικά είναι περίπου 1-1,5 λίτρα την ώρα. Σε άτομα που δεν είναι εγκλιματισμένα, η περιεκτικότητα του ιδρώτα σε νάτριο είναι από 40-100 mmol/L (920-2300 mg/L), ενώ σε εγκλιματισμένα 5-30 mmol/L (115-690 mg/L). Η απορρόφηση αθλητικών ποτών από το γαστρεντερικό σύστημα είναι περίπου ένα λίτρο την ώρα. Αν ένα εγκλιματισμένο άτομο χάνει 115-900 mg νατρίου την ώρα, ένα αθλητικό ποτό πρέπει να περιέχει αρκετό νάτριο, δηλαδή πάνω από 200 mg/L. Η περιεκτικότητα συνήθως αναγράφεται στο σκεύασμα και αφορά το περιεχόμενο. Έτσι, αν το περιεχόμενο είναι μισό λίτρο πρέπει να περιέχει πάνω από 100 mg.
Το πιο χρήσιμο και απλό που μπορεί να κάνει ένας αθλητής είναι να ζυγίζεται πριν και μετά την προπόνηση, αλλά και στον αγώνα και να καταγράφει (στο μυαλό του) τη διάφορα στο βάρος. Μείωση βάρους δείχνει αφυδάτωση, ενώ αύξηση είναι ένδειξη ότι βρίσκεται σε κίνδυνο για υπονατριαιμία. Έτσι, ο αθλητής θα εξοικειωθεί με την απώλεια υγρών ανάλογα με τον καιρό και την ένταση της άσκησης και θα μπορεί να προβλέπει τις ανάγκες του σε υγρά. Αν η διάφορα του βάρους σας είναι +/- 2% από το αρχικό σας βάρος (για άτομο 75 κιλών, +/- 1,5 κιλά), ο κίνδυνος της υπονατριαιμίας είναι ελάχιστος.
Οδηγίες
-Κατανοήστε την κατάσταση και αντιληφθείτε αν βρίσκεστε σε κίνδυνο (αυτό συμβαίνει, αν πρόκειται να αγωνιστείτε πάνω από 4 ώρες, τουλάχιστον).
– Την εβδομάδα πριν τον αγώνα αυξήστε την πρόσληψη μαγειρικού αλατιού.
– Καταναλώνετε πάνω από ένα λίτρο υγρά την ώρα μοιρασμένο σε 5 δόσεις (άρα 250 ml κάθε τέταρτο).
– Τα αθλητικά ποτά που επιλέγετε (ή φτιάχνετε) να περιέχουν πάνω από 200 mg νατρίου ανά λίτρο (και για τον αγώνα αλλά και μετά τον αγώνα).
– Τα αθλητικά ποτά που επιλέγετε (ή φτιάχνετε) να περιέχουν και υδατάνθρακες (το νάτριο και η γλυκόζη απορροφώνται ταυτόχρονα από έναν υποδοχέα και η έλλειψη του ενός, δυσχεραίνει και την απορρόφηση του άλλου).
– Οι προπονήσεις να αποσκοπούν στον εγκλιματισμό επιλέγοντας συνθήκες και ένταση (πάντα με μέτρο) παρόμοιες με αυτές του αγώνα.
– Επιλέξτε αλμυρές τροφές πριν, μετά και κατά τη διάρκεια του αγώνα.
Τι θα μου κάνουν αν πάθω;
Η αντιμετώπιση είναι χορήγηση συμπυκνωμένου όρου πλούσιου σε νάτριο (υπερτονικό διάλυμα), η χορήγηση διουρητικών και φυσικά η διακοπή χορήγησης υγρών από το στόμα.
| Αθλητικό Ποτό | Νάτριο (mg ανά λίτρο) | Ποτό | Νάτριο (mg ανά λίτρο) |
| Isostar | 700 | Allsport | 220 |
| Powerbar Performance | 500 | Exceed | 200 |
| Lucozade | 500 | Ultima | 110 |
| Lucozade (σε σκόνη) | 480 | Coca Cola | 24 |
| Gatorade | 440 | Χυμός Πορτοκάλι | 24 |
| Powerbar Endurance | 320 | Νερό | Σχεδόν 0 |
| Powerade | 220 | – | – |
του Σταύρου Κάβουρα, τέως Επίκουρου Καθηγητή Εργοφυσιολογίας και Διατροφικής Αγωγής Αθλουμένων του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου
