O πόνος συντροφεύει τον άνθρωπο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Παρότι η εμπειρία είναι κοινή, οι τρόποι που τον αντιλαμβανόμαστε και επιλέγουμε να τον αντιμετωπίσουμε είναι διαφορετικοί. Γιατί, αλλιώτικα τον βλέπει ο ασθενής υπό το κράτος του φόβου, ή ο αθλητής που διακατέχεται από το άγχος πως, εξαιτίας του, δεν θα καταφέρει τις επιδόσεις που προσδοκά, και αλλιώτικα ο γιατρός που αναζητά την αιτία για να την πολεμήσει στη ρίζα της.
Υπάρχει, όμως, μια ακόμα θεώρηση του πόνου, που τον μεταμορφώνει σε «αξιοσέβαστο κύριο», ικανό να εξουσιάζει τις σκέψεις μας και να προσδιορίζει τη συμπεριφορά μας απέναντι στον περιβάλλοντα χώρο, αλλά και στην ενατένιση του εσωτερικού μας κόσμου.
O πόνος, ούτως ή άλλως, εξυπηρετείται από έναν απροσδιόριστο αριθμό νευρώνων και συνάψεων που διακλαδίζονται σε ολόκληρο το κορμί και τα άκρα, με αποστολή να μεταφέρουν τα αλγεινά ερεθίσματα από την επιφάνεια του σώματος, ή τα σπλάχνα, στο φλοιό του εγκεφάλου. Εκεί ολοκληρώνεται η επεξεργασία τους.
Η δυσκολία να αποκαλυφθεί έγκαιρα η αιτία που προκαλεί τον πόνο, ερμηνεύεται από το γεγονός πως οι υποδοχείς για τον πόνο είναι ελεύθερες νευρικές απολήξεις που ενεργοποιούνται από σημαντικό αριθμό ερεθισμάτων, με κοινό χαρακτηριστικό την πρόκληση βλάβης στους ιστούς. Το κείμενο που ακολουθεί, βασίστηκε σε συνέντευξη του υπογράφοντα που δόθηκε στην ΕΡΑ Sports, πριν τους Ολυμπιακούς του Τόκιο.
Τι θέλει ο πόνος να υποδηλώσει;
Ο πόνος είναι ένα βιολογικό φαινόμενο, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωντανή ύλη. Συντροφεύει τον άνθρωπο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Τον προειδοποιεί για κάθε διαταραχή της υγείας του. Είναι, κατά κάποιο μυστηριακό τρόπο, το ακριβό τίμημα της ζωής. Μόνο οι νεκροί δεν πονάνε.
Οι δρομείς έχουν εξοικειωθεί με τον πόνο;
Ακούγεται λίγο παράδοξο, αλλά ναι, οι δρομείς έχουν πια εξοικειωθεί με τη συχνή εμφάνιση του πόνου σε κάθε προπόνηση και ιδιαίτερα στη διάρκεια μιας προαγωνιστικής προετοιμασίας. Μοιάζει σαν να τον προκαλούν. Οι διάφορες επώδυνες ενοχλήσεις προ- έρχονται συχνά από τα οστά και τους τένοντες, τα μαυρισμένα νύχια, τις φουσκάλες, τους ερεθισμένους ορογόνους θυλάκους, τους κουρασμένους μύες. Οι πόνοι ακολουθούν το δρομέα σχεδόν σε κάθε διασκελισμό.
Γιατί είναι δύσκολο να βρούμε την αιτία του πόνου;
Χρειάζεται ένα σαφές ιστορικό. Δυστυχώς οι δρομείς περιφρονούν τακτικά ορισμένα στοιχεία, που θα αποδεικνύονταν χρήσιμα στο γιατρό, ενώ αντίθετα υπερεκτιμούν άλλα ασήμαντα. Πολύ συχνά, οι δρομείς αναλαμβάνουν μόνοι τους την ανακούφιση του πόνου με εμπειρικά τερτίπια, στηριζόμενοι στο ένστικτο, σε συμβουλές συναθλητών, ή σε νουθεσίες αθλητικών παραγόντων με καλή διάθεση αλλά με πλήρη άγνοια στο αντικείμενο. Οι γιατροί, αν και εφόσον ζητηθεί η γνώμη τους, στηρίζονται σε ένα ανακριβές ιστορικό, σε μια αβέβαιη (από τις εφαρμοζόμενες στο μεταξύ παρεμβάσεις) κλινική εικόνα, και σε απεικονιστικές εξετάσεις, οι οποίες κατά κα- νόνα αδυνατούν να αποκαλύψουν την αιτία.
Υπάρχει καλός και κακός πόνος;
Υπάρχει πόνος ανυπόφορος και υποφερτός, έντονος και ήπιος, οξύς και αμβλύς, διαξιφιστικός που τρυπάει τα σωθικά ή καυστικός στην πορεία ενός νεύρου. Οι όροι «καλός και κακός πόνος» δεν είναι δόκιμοι. Παρόλα αυτά, θα ονομάζαμε καταχρηστικά «καλό» έναν πόνο αναγνωρίσιμο, που αποκαλύπτει εύκολα την ταυτότητά του και υποχωρεί σύντομα με απλά μέσα. Όχι, βεβαίως, τον πόνο που χρονίζει.
Πώς αντιμετωπίζουμε τον πόνο;
Όσο κι αν ακούγεται κοινότοπο, είναι η αλήθεια: ο πόνος αντιμετωπίζεται κατ’ αρχήν με ανάπαυση ή με περιορισμό του όγκου της αθλητικής δραστηριότητας (ένταση, συχνότητα και διάρκεια προπονήσεων). Αντί για την ανάπαυση, μπορεί να φανεί ωφέλιμη η καταφυγή σε άλλη μορφή άσκησης, όπως είναι το κολύμπι και η ποδηλασία. Η φυσικοθεραπευτική προσέγγιση επίσης βοηθά. Η λήψη παυσίπονων, ή αντιφλεγμονώδους, ανακουφίζει τον πόνο, τον μετριάζει, τον κάνει πιο φιλικό, αλλά δεν αποτελεί τη λύση. Χρειάζεται να ψάξουμε την αιτία και να τη χτυπήσουμε στη ρίζα της. Μη ξεχνάμε ότι μια ανεπιθύμητη κακοήθεια δεν θα φανερωθεί με πόνο. Θα εξελιχθεί ύπουλα, με αβληχρά συμπτώματα. Αντίθετα, ένας κωλικός του νεφρού μετριάζεται με παυσίπονα, αλλά ξεριζώνεται συνήθως με λιθοτριψία.
Ένας ήπιος πόνος μπορεί να εξελιχθεί;
Μπορεί βεβαίως να συμβεί. Ευτυχώς δεν είναι ο κανόνας. Ο αθλητής θα χρειαστεί να αναθεωρήσει τις απόψεις του σχετικά με το έδαφος ή το τερέν όπου αθλείται, τον εξοπλισμό που χρησιμοποιεί (φανέλα, κάλτσες, υποδήματα), ή την τεχνική που ακολουθεί. Η κάθε περίπτωση, ωστόσο, είναι μοναδική. Δεν μπορούμε να μιλάμε αόριστα. Δεν επιτρέπεται να δίνουμε γενικές οδηγίες, οι οποίες αμφισβητείται αν ισχύουν σε όλους με τον ίδιο απαράλλακτο τρόπο. Εξατομικεύουμε την κάθε περίπτωση.
Το μυαλό μπορεί να δημιουργήσει πόνους;
Σαν χαρακτηριστικό παράδειγμα του φαινομένου, που δίνει καταφατική απάντηση στο ερώτημα, είναι αυτό που συμβαίνει στη διάρκεια ενός Μαραθώνιου. Η μυϊκή κούραση, που οφείλεται στην προοδευτική εξάντληση του μυϊκού γλυκογόνου (πρωταρχική πηγή ενέργειας) και στη συσσώρευση καματογόνων ουσιών, προϊόντων αυξημένου μεταβολισμού και ραγδαίας καταστροφής μυϊκών κυττάρων, περνάει πρώτα από το μυαλό.
Πριν εμφανιστούν οι σωματικοί πόνοι, το υπερευαίσθητο ραντάρ του νου τούς αντιλαμβάνεται και τους μεταφράζει σε σκέψεις ανέλπιδες για την εξέλιξη της κούρσας και σε απαισιόδοξους λογισμούς. Ο δρομέας οφείλει να συγκεντρωθεί στο στόχο του και να δείξει αυτοπειθαρχία. Όλα θα εξαρτηθούν από τον τρόπο που θα διαχειριστεί το μυαλό του, το σώμα του, το τέμπο του, τα υγρά που θα λάβει. Μπορεί να οξύνει την κατάσταση ο ίδιος, ή να την αμβλύνει ανάλογα.
Ο ψυχικός πόνος μπορεί να σωματοποιηθεί;
Βεβαίως και ο ψυχικός πόνος μπορεί να σωματοποιηθεί. Ο κανόνας ισχύει για όλους, και όχι μόνο για τους ψυχιατρικά, ή ψυχολογικά, ασταθείς. Το άγχος σωματοποιείται. Νιώθεις να στεγνώνει το στόμα, η καρδιά να χτυπά απροσδιόριστα, να μη φτάνει ο αέρας που αναπνέεις. Από την άλλη μεριά, η κρίση πανικού καταλαμβάνει τον ψυχισμό του ανθρώπου αιφνιδιαστικά και δημιουργεί σωματικά συμπτώματα. Ο ασθενής πραγματικά υποφέρει. Δεν πρέπει να υποτιμούμε αυτά που ισχυρίζεται, και ας δίνει την εικόνα υγιούς.
Ο σύγχρονος άνθρωπος πονάει μόνο σωματικά;
Ο άνθρωπος σήμερα ατυχώς δεν πονάει μόνο σωματικά. Σπαράζει από ψυχικό πόνο. Είναι αυτός που κομματιάζει την προσωπικότητα, ματαιώνει τα οράματα που ο καθένας έχει θέσει ως φάρους προσέγγισης στη ζωή του, αναιρεί προσδοκίες και λογικές επιδιώξεις, προσγειώνει απότομα και ανελέητα σε μια εικονική πραγματικότητα, που δεν είναι δική του. Ο άνθρωπος του καιρού μας επιβάλλεται να πονάει για ένα σωρό πράγματα: για την κρίση του πολιτισμού που συνεχίζει νυχθημερόν το δρόμο της, για την υποταγή στη μετριότητα, στην υπεροπτική λογική, στο κέρδος ως αυτοσκοπό, στην άνεση του σώματος ως πηγή ευτυχίας, στην αυτάρκεια του μέσου όρου.
Ο πόνος είναι τιμωρία για κάτι που δεν προσέξαμε;
Κάθε άλλο! Δεν πρόκειται για τιμωρία. Ένας Αγιορείτης γέροντας έλεγε πως «πρέπει να μη θεωρούμε τους πόνους ως τιμωρία, ως εγκατάλειψη, ή ως εκδίκηση για τις αμαρτίες μας. Να τους υπομένουμε, να μη μεμψιμοιρούμε και να μην αγανακτούμε γι’ αυτούς». Ένας άλλος έλεγε πως η υγεία είναι δάνειο που το χρωστάμε στον Θεό. Αν Εκείνος θελήσει να μας κάνει ένα δώρο για να μην τον ξεχνάμε, μας χαρίζει τον πόνο. Ξέχωρα από όλα αυτά, ο πόνος έχει μάλλον διπλή υπόσταση, ανθρώπινη και υπερβατική. Μας προ- ειδοποιεί για να συμμορφωθούμε σε νέες πρακτικές, αναφορικά με συνήθειες, συστηματική άσκηση, σωστή διατροφή, αλλά και για να χαλιναγωγήσουμε τα θανάσιμα πάθη μας. Και παράλληλα, μας διαπαιδαγωγεί για να κατανοήσουμε καλύτερα τη φθαρτότητα του σώματος και το αβέβαιο των επιδιώξεων.
Δημοσίευση στο Runner 128, του Νίκου Μαρκέα Ορθοπεδικού
